Vuil werk

Beatrijs Ritsema

In het Lagerhuis-met-prominenten werd gediscussieerd over euthanasie bij geestelijk lijden. De huidige euthanasiewet voorziet wel in een zachte dood in geval van uitzichtloos lichamelijk lijden, maar niet in geval van uitzichtloze geestelijke nood. Op dat onderscheid is de arts Sutorius die senator Brongersma aan een voortijdige, zachte dood heeft geholpen dan ook in het ongelijk gesteld. De voorstanders van een meeromvattende euthanasieregeling gaan ervan uit dat er geen verschil is tussen geestelijk en lichamelijk lijden en verder stellen zij het zelfbeschikkingsrecht van iemand boven alle andere rechten.

Hoezeer ik ook de waarde van de zelfbeschikking aanhang (wie niet in de westerse cultuur), ik kan me het concept gestuurd sterven niet goed in de praktijk voorstellen. ‘Als je zo iemand niet helpt,’ riep advocaat Spong op een gegeven moment, ‘dan springt ie van het Hilton hotel’. Hiermee bedoelde hij kennelijk: en dan zijn we nog verder van huis. Met dit argument betreden we het terrein van de pragmatiek. Al die mensen die van daken afspringen, zich voor treinen werpen, dat geeft rommel en overlast, ervan afgezien dat zo’n gewelddadige dood niet prettig is voor de betrokkene. Het is een naar gezicht voor degenen die de springer vinden en de rommel moeten opruimen. Machinisten lopen trauma’s op en treinreizigers vertraging. Klopt allemaal, toch had ik het nog schokkender gevonden wanneer Herman Brood na rijp therapeutisch beraad door een arts met een spuitje uit zijn lijden was verlost, dan zoals het nu is gegaan.

Het staat de mens vrij om zelfmoord te plegen – dit is geen recht dat deel uitmaakt van het rijtje mensenrechten, maar een gevolg van het feit dat de mens een bewustzijn heeft. Wie kan nadenken over leven en dood en de verschillen daartussen, kan de dood verkiezen, maar het is toch weer wat anders als anderen het vuile handwerk moeten opknappen.

Zou er iemand te vinden zijn geweest die Herman Brood in dat stadium van zijn aftakeling al had willen helpen? Het lijkt me twijfelachtig, omdat niet al het perspectief verdwenen was uit zijn leven. Wel zoals hij er zelf tegenaan keek, maar niet volgens anderen. Het probleem bij al het lijden dat niet op korte termijn op de dood afkoerst is dat iedereen het verschillend weegt. Euthanasie bij ongeneeslijke zieken, van wie het lichaam onafwendbaar in elkaar stort, kan nog met een zekere objectiviteit uitgevoerd worden, omdat artsen (met de verplichte second opinion), de patiënt en diens naasten tot overeenstemming kunnen komen dat dit de beste handelswijze is. Maar zelfs deze gelegaliseerde hulp bij eerder sterven, waar ethisch niets op aan te merken is, verliest aanhang onder de uitvoerders begreep ik uit het artikel van Margriet Oostveen laatst in deze krant over huisartsen die zich onprettig voelden bij hun euthanatisch handelen. Hoe zwak moet de steun dan wel niet zijn voor hulp bij mensen die geestelijk lijden? Het verloop van kanker, MS of progressieve spierziekten is, eenmaal in de eindfase, betrekkelijk voorspelbaar, maar van iemands psychische gesteldheid weet je nooit helemaal zeker welke kant het op zal gaan.

Dat iemands recht op zelfbeschikking ook in ambigue omstandigheden de doorslag zou moeten geven is niet realistisch, omdat er te veel mensen medewerking zouden weigeren. Zoals het onmogelijk is een arts of wie dan ook bereid te vinden om een demente, vegeterende bejaarde met zachte hand om het leven te brengen, ook al heeft die persoon daar eerder toestemming voor gegeven, zo zullen mensen die in zware, geestelijke nood verkeren of klaar met leven zijn, er niet snel in slagen een assistent te vinden voor hun levensbeëindigende plannen. De meeste mensen deinzen terug voor dit soort hulp. En de mensen die er niet voor terugdeinzen moet je misschien juist net weer niet hebben. Enthousiasme voor euthanasie pleit zelden in iemands voordeel. In het Haagse Juliana kinderziekenhuis is een verpleegster gearresteerd die verdacht wordt van moord op een aantal kinderen. Sommige mensen zijn zo slecht tegen andermans lijden bestand dat ze radicale maatregelen nemen om dat leed te verdelgen en daarbij vuile handen maken. Ik kan me wel iets voorstellen bij de aandrift om de zinloosheid weg te werken. Opgeruimd staat netjes en meer van die montere wijsheden. Met zo’n instelling kun je bij de gemeentereiniging terecht. Wie in de zorg werkt moet over een grote tolerantie voor zinloosheid beschikken.