Vastbinden

Beatrijs Ritsema

De demente bejaarde fungeert in toenemende mate als brandpunt van ideologische projecties omtrent het levenseinde. Het probleem van wilsonbekwaamheid is dat elke uitspraak over deze geestesgesteldheid speculatief blijft. Je kunt jezelf als uitgangspunt nemen en je voorstellen wat in zo'n geval goed of prettig zou zijn, maar deze mentale acrobatiek loopt spaak op de de essentie van wilsonbekwaamheid, die er nu juist uit bestaat dat het individu geen strevingen meer kent, of dat de strevingen elkaar in chaotische impulsiviteit opvolgen, of dat de strevingen zich tegen het eigen welzijn keren.

Bij gebrek aan ijkingsmogelijkheden (opa of oma geeft verwarrende, inconsistente antwoorden op de vraag wat hij of zij wil) kun je extrapoleren vanuit de vroegere persoon, maar deze exercitie is al helemaal tot mislukken gedoemd. Als opa vroeger van klassieke muziek hield en nu van het oud-Hollandse kleuterrepertoire, geeft dat alleen maar aan dat hij van opvatting veranderd is. Er is geen enkele reden om aan het een meer gewicht toe te kennen dan aan het ander. Tenslotte worden wilsbekwame personen ook niet gehouden aan eerdere opvattingen. Het staat ieder vrij te scheiden van de partner aan wie vroeger eeuwige trouw was beloofd.

Het is niet zo vreemd dat de discussie over het manipuleren van de dood (of van het leven, het is maar net hoe je het bekijkt) met ongekende felheid wordt gevoerd, nu het over wilsonbekwamen gaat in de nasleep van het Blauwbörgje-incident. Het beschreven blad van de demente bejaarde is grotendeels gewist en iedereen kan er ongehinderd zijn ideeën over 'hoe het in het algemeen moet' op loslaten. Een onbeschreven blad nodigt uit tot volkalken. De wilsonbekwame heeft geen weerwoord, alleen projecterende zaakwaarnemers.

De praktijk van het 'versterven' (het niet opdringen van voedsel en water, als de betrokkene er niet naar taalt) tot de dood erop volgt wordt door de ene partij als een geniepige vorm van moord beschouwd en door de andere partij als respect voor de wens van de patiënt. De anti-verstervingslobby vindt dat de demente tegen zichzelf in bescherming genomen moet worden, zoals je ook een kleuter vastpakt die met uitgestrekte handjes naar een hete barbecue toeloopt. Wie niet eten wil, moet aan de voedselsonde, want volgende week heeft-ie misschien wel weer trek in een biefstuk. Je weet maar nooit. In twijfel moet het leven altijd voorrang krijgen boven de dood.

Je weet het inderdaad nooit met wilsonbekwamen. Daarom is het in zekere zin de makkelijkste uitweg om iedereen over een kam te scheren en te zeggen dat aangezien een normaal mens niet dood wil, drie keer per dag een maaltijd gebruikt en 's nachts acht uur slaapt, dit streven ook voor dementen moet gelden. Maar het punt is nu juist dat de strevingen die deel uitmaken van een normaal gedragspatroon geheel of gedeeltelijk ontbreken. Er bestaat een manier om de schijn van normaliteit op te houden: dwang, met vastbinden als meest effectief middel. Willen de mensen 's nachts niet in hun bed blijven liggen? Willen ze niet aan tafel voor het koffie-uurtje? Masturberen ze in het openbaar? Bind ze vast en het is afgelopen met het nonconformisme. Trekken ze de slang van hun sonde-voeding eruit? Bind ze aan alle vier de ledematen vast en ze worden van een wisse dood gered.

Dwang en vooral vastbinden is iets wat in deze cultuur niet meer getolereerd wordt, en dus ook niet voor demente bejaarden. Er zijn verpleegtehuizen waar de familie van een oude man met zwerfneigingen voor de keus wordt gesteld: ofwel opa wordt vastgebonden, ofwel familieleden moeten bij toerbeurt een oogje in het zeil houden, ofwel ze laten hem aan de wandel de buitenwereld in. Je kunt niet als verpleeghuis met vrije toegang alle deuren op slot houden. Als hij wegloopt brengt de politie of een buurtbewoner hem wel weer terug. Zelden kiest de familie voor vastbinden. Laat opa wandelen, als hij wil wandelen, ook al bestaat het risico dat hij onder de tram loopt.

De mentaliteit is anti-vastbinden, zelfs in het oog van de dood. Daarom zal dwangvoeding het niet tot standaardprocedure brengen.