Tussen haakjes leven

In De Toverberg van Thomas Mann gaat Hans Castorp zijn neef Joachim bezoeken die in een sanatorium zit in Davos, hoog in de bergen. Drie weken zou de logeerpartij duren. Uiteindelijk blijft hij zeven jaar hangen.

De Toverberg is het relaas van de ultieme vakantie. Hans Castorp, een jongeling van 23 jaar, weet niet goed wat hij met z’n leven aan moet. Hij is al vroeg wees geworden, opgegroeid bij een vriendelijke, maar niet super-betrokken oom in Hamburg, en afgestudeerd als civiel ingenieur. Hij wordt geacht op korte termijn in dienst te treden bij een of andere scheepswerf, maar het vooruitzicht lokt hem weinig aan, dus gaat hij eerst maar eens met vakantie. Een ander behangetje, de geest laten waaien en zijn aan tbc lijdende neef opbeuren. Een goed plan!

Het sanatorium is een wereld apart. Er gelden andere wetten en regels dan in ‘het laagland’, zoals de buitenwereld heet. Begrijpelijk, want de populatie bestaat uit zieken, mensen met longaandoeningen voor wie de schone, droge berglucht genezend werkt. Maar ís iedereen wel zo ziek? Toegegeven, er is een afdeling ‘moribunden’, de arme Joachim kwijnt reddeloos weg, andere bewoners moeten onnavolgbare medische ingrepen doorstaan, maar onze dappere held lijkt het hele boek door toch weinig te mankeren.

Het sanatoriumregime bevalt Hans Castorp wel. Met overgave onderwerpt hij zich aan de ijzeren routine van zes maaltijden per dag, de ligkuur op het balkon, af en toe een wandelingetje, tweewekelijkse concerten en lezingen op niveau. De geneesheer-directeur is zo behulpzaam om een ruisje in de long te ontdekken, dat hem op zes maanden kuren komt te staan, en na een simpel rekensommetje (de grootte van zijn vaders erfenis afgezet tegen de maandelijkse verblijfskosten) promoveert de bezoeker razendsnel tot volwaardig patiënt.

Hans Castorp heeft een opgewekte inborst; misschien is hij een tikje naïef, maar zeker niet dom en hij staat overal voor open. In het gesloten universum van de vakantiekolonie kán hij niet eens ergens aan ontsnappen, dus die ontvankelijkheid komt hem goed van pas. Op vakantie beleef je alles intensiever, omdat het normale leven er niet is om op terug te vallen. Op vakantie heb je tijd voor lange, diepe gesprekken, want er roepen geen plichten. Hans Castorp ontmoet gedenkwaardige personen, zoals de eeuwige optimist Settembrini, humanist/pedagoog en verspreider van het Verlichtingsgedachtengoed, en diens tegenpool de zwartkijker Naphta die jezuïtische bespiegelingen ten beste geeft over de natuur, scholastiek, het kapitalisme en het terrorisme. In wisselende duo’s en af en toe gedrieën voeren zij discussies op het scherp van de snede, zoals die nog steeds bij alle kampvuren ter wereld worden gevoerd, alleen gaat het er in De Toverberg veel welbespraakter, erudieter en geestiger aan toe.

Een vakantie zonder liefde is geen vakantie en Hans ontmoet deze dan ook in de vorm van de intrigerende Clawdia Chauchat met haar scheve Kirgiezen-ogen, die altijd onbekommerd deuren achter zich dicht laat slaan. Een onbereikbare liefde vanzelfsprekend, – mevrouw Chauchat heeft een man thuis zitten in het verre Daghestan – maar de onmogelijkheid van deze liefde wakkert zijn hartstocht alleen maar verder aan.

In een vakantiekamp wordt de werkelijkheid tijdelijk tussen haakjes gezet. Vakantiegangers hebben dispensatie voor het serieuze leven. Ondanks de doem van ziekte en dood gedragen de patiënten in het sanatorium zich als deelnemers aan een groepsreis. Ze geven elkaar en het personeel bijnamen (Vereniging De halve long, De slechte Russentafel, de goede Russentafel, Rhadamantys), er vindt een soort bonte avond plaats, carnavalsvieringen en een spiritistische seance.

Na zeven jaar kuren krijgt Hans Castorp er genoeg van en verklaart hij zichzelf genezen. Eenmaal beneden neemt hij dienst voor de nakende oorlog (WO1). Zo intensief en vormend was zijn verblijf in deze hogedruk-pan dat de oefening waarschijnlijk waardevoller was dan het echte leven. Zo’n vakantie valt nooit meer te overtreffen.

Beatrijs Ritsema