Totalitair

Beatrijs Ritsema

Elke crimineel heeft een slechte jeugd gehad, maar niet alle mensen met een rottige jeugd worden later crimineel. Je hebt er ook die kunstenaar worden. In deze tijd van herlevende gezinswaarden kan het geen kwaad je nog eens voor de geest te halen waarom er vijfentwintig jaar geleden eigenlijk zo afgegeven werd op het gezin. Deze afkeer was meer dan alleen maar een symptoom van een frivole jeugdrevolte tegen ouders en machthebbers. Er zat wel degelijk een theorie achter, namelijk dat van alle overheersende en knedende instituties het gezin de machtigste is.

Dat de destijds bestudeerde en gepropageerde alternatieven voor de verafschuwde hoeksteen (communes, kibboetsen) nooit echt van de grond kwamen, doet niets af aan de oorspronkelijke analyse: het gezin is een totalitaire institutie van formaat. Maar iets beters is er niet. Met alle varianten op het standaard-kerngezin ben je in statistisch opzicht slechter af, als het gaat om criminaliteit of ongelukkigheid van de volwassen geworden kinderen.

Als je van een willekeurig persoon die in de gevangenis zit onderzoekt hoe zijn verleden eruit zag, wat voor soort jeugd hij heeft gehad, dan stuit je op allerlei afschuwelijks, dat ligt in de lijn der dingen. Verkrachters zijn als kind zelf misbruikt, mishandelaars werden altijd zelf geslagen, roofovervallers en drugsdealers zijn door hun moeder in de steek gelaten of hebben nooit hun vader gekend. Iemand die naar eigen zeggen een zonnige jeugd genoot, met zorgzame, liefhebbende ouders en in ieder geval een minimum aan materiële benodigdheden, loopt geen noemenswaardige kans in het criminele circuit terecht te komen.

Minister Sorgdrager wil nu ouderschapscursussen instellen, waar ouders van probleemkinderen in sociaal zwakke milieus kunnen leren hoe ze moeten opvoeden, ter voorkoming van latere criminaliteit. Dwang om zo'n cursus te volgen wordt door de minister niet uitgesloten. Hier wordt de zoveelste poging ondernomen een beitel te wrikken in het bastion van het gezin, dat zich van hoog tot laag altijd aan ongevraagde inmenging van buiten heeft proberen te onttrekken. Het idee dat sommige mensen het fout doen en dat veel ellende voorkomen kan worden als ze maar tot zich door laten dringen hoe het beter kan, is even simpel in opzet als duizelingwekkend in de praktijk.

Elk gezin is een klein universum waarin ouders, althans voor jonge kinderen, de rol van zonnen aan het firmament spelen. Die ouders hoeven helemaal niets bijzonders te doen, ze leven bij wijze van spreken een beetje voor zich uit, en toch zijn ze al de zon. Het spectrum van ouderlijke gedragingen met een, in het licht van de opvoeding, positief effect op de kinderen is enorm breed. Zo breed, dat je kunt volhouden dat alles wel in orde komt, zolang er maar van het kind gehouden wordt. Tegelijk is dat spectrum voor een willekeurig gezin ook weer heel erg smal. Dat merk je, als je bijvoorbeeld een oppas in huis haalt of bij een ander gezin over de vloer komt. Mensen doen dingen altijd anders dan je het zelf zou doen en als het over eigen kinderen gaat, kan dat snel tot botsingen leiden. Een kinderoppas wordt geacht zich te houden aan de voorgeschreven routine. Onenigheid tussen vrienden over iets volslagen triviaals als kinderen die onbeperkt boterhammen met hagelslag mogen eten kan de neergang van een vriendschap inluiden. Kritiek op iemands opvoedingsstijl wordt altijd persoonlijk opgevat.

Wat Sorgdrager wil komt neer op een burgerlijke middenklasse-opvoeding voor sociaal-zwakke kinderen. De pijler van de middenklasse (en van ieder die daartoe aspireert) is uitstel van behoeftebevrediging. Dat is de centrale waarde die in die kringen wordt overgedragen: niet nu tv kijken, maar eerst je huiswerk maken. Vanuit de maatschappij gezien doen ze het goed, maar dat is geen verdienste. Ze kunnen niet eens anders. Ze zeggen tegen hun kinderen 'eerst de andijvie, dan de vla-flip', niet omdat ze daar een autoriteit over geconsulteerd hebben, maar omdat het een automatisme is. Zelf leven ze ook zo.

Om die instelling aan te kweken heb je niet genoeg aan een ouderschapscursus van overheidswege. Dat vereist, vrees ik, een complete heropvoeding.