Sterilisatie

Beatrijs Ritsema

De geschiedenis van de idioot, de zwakzinnige, de verstandelijk gehandicapte (allemaal benamingen voor hetzelfde) ziet er weinig verheffend uit. In een bepaald romantisch wereldbeeld past het om nostalgisch te spreken over vroeger tijden, toen de dorpsgek een geaccepteerd verschijnsel was waar niemand moeilijk over deed en die net zo goed in het sociale leven was geïntegreerd als de boeren en de bakker. Maar ik vermoed dat het lot van de idioten van weleer helemaal niet zo benijdenswaardig was.

Hoogstwaarschijnlijk werden ze als goedkope arbeidskrachten afgebeuld, werden ze uitgelachen en uitgejouwd door meedogenloze kinderen, kregen ze de schuld van door anderen gepleegde misdrijven (ze konden zich toch niet verdedigen) en fungeerden ze als makkelijke prooi voor seksuele onverlaten. Dat gold dan nog de groep van zwakzinnigen die over een minimum aan sociale vaardigheden en zelfredzaamheid beschikte, genoeg om in de buurt of het dorp geduld te worden. Daarnaast bestond er natuurlijk ook een categorie van zwakzinnigen die voornamelijk overlast gaven, omdat ze agressief waren, onvoorspelbaar gedrag vertoonden of niet in staat waren om mee te werken. Deze mensen werden wel degelijk opgesloten in inrichtingen samen met de psychiatrische gevallen en zij vielen noodgedwongen in handen van nonnen of anderssoortige religieuze vrouwen, die de verzorging bij wijze van roeping gratis op zich namen.

Wat er in die inrichtingen in ieder geval niet heerste was een vrije seksuele moraal. De religieuze toonzetting van de zwakzinnigenzorg maakte dat onmogelijk en ook de latere gedeconfessionaliseerde overheidsinrichtingen stonden tot ver in de twintigste eeuw niet echt open voor het onderwerp zwakzinnigenseks, vooral omdat zwakzinnigen met 'onschuldige' kinderen werden gelijkgeschakeld, die je ook uit de buurt van seks moest houden. Hoe het leven in zo'n inrichting eruit zag kan ik me levendig voorstellen: de afdelingen waren seksegesegregeerd, privécontacten tussen mannen en vrouwen waren verboden, op masturbatie stond straf en er werd gepatrouilleerd of er geen vrijende paartjes in de bosjes lagen of zich in de linnenkamer hadden verstopt.

Gegeven deze geschiedenis van de idioot, die ik niet persoonlijk heb uitgezocht maar die in grote lijnen wel moet kloppen, begrijp ik niet waar de commotie over sterilisatie van zwakzinnigen in Zweden vandaan komt. Historisch gezien is de sprong van een totaalverbod op zwakzinnigenseks naar routinematige sterilisatie juist een illustratie van verlicht denken over zwakzinnigheid: er wordt in ieder geval niet meer ontkend dat ook zij aan seks doen en ze krijgen een vrijbrief om hun gang te gaan. Alleen al het wegvallen van de morele veroordeling was een enorme winst. En dat in 1947!

Dat er geen toestemming van de betrokkene werd gevraagd voor zo'n rigoureuze ingreep als sterilisatie is nu in 1997 de reden waarom men zich gruwend afwendt (nazimethodes!) van deze praktijk, waar in Zweden nog tot in 1974 mee werd doorgegaan. Maar de opvattingen over nageslacht van verstandelijk gehandicapten zijn niet veranderd. Vraag duizend ouders/familieleden/vertrouwelingen/verzorgers of het hun een goed idee lijkt dat hun verstandelijk gehandicapt kind/familielid/pupil zelf moeder of vader wordt en je krijgt duizend maal 'nee' als antwoord. Waarom? Omdat het leven zo al moeilijk genoeg is. Een baby erbij is smeken om ellende, zo niet voor de ouder(s) in spe, dan wel voor de vrucht hunner schoot.

En dus wordt de pil door het eten geroerd of decennialang de prikpil toegediend, terwijl ouders en verzorgers intussen op de persoon in kwestie inpraten om hem of haar tot sterilisatie te verleiden. En sommige ouders besluiten tot die ingreep ook zonder expliciete toestemming van de betrokkene – bijvoorbeeld omdat die niet begrijpt waar het over gaat – daar ben ik van overtuigd.

Een overlegmodel is altijd sympathieker dan autoritaire ingrepen, dat kun je de huidige gang van zaken nageven. Het lijkt me alleen sterk dat een verstandelijk gehandicapte inderdaad een baby zou overhouden aan dat overleg. Gelukkig zijn er altijd nog cavia's om te verzorgen.