Schaduw voor het leven

Beatrijs Ritsema

In het Betuwse dorp Ochten vreest men de terugkeer van Henkie. Binnenkort wordt deze zwakbegaafde kindermisbruiker volwassen en krijgt hij zijn ontslag uit de jeugd-TBS-instelling, waar hij de afgelopen vier jaar opgeborgen zat. Volgens de directeur is Henkie nog niet 'genezen', maar de wet voorziet blijkbaar niet in een overstap van jeugd- naar volwassenen-TBS, dus komt hij vrij.

In de periode 1991 – 1994 heeft Henkie zeker 24 slachtoffers gemaakt onder kinderen tussen de vier en zeventien jaar, die hij bedreigde, mishandelde, dan wel verkrachtte. De ouders van de destijds misbruikte kinderen, die gedeeltelijk ook zelf nog steeds psychiatrische hulp krijgen, zijn begrijpelijk genoeg in alle staten. Eerder probeerden zij tevergeefs de (eveneens zwakbegaafde) ouders van Henkie naar een andere gemeente te laten verhuizen en nu eist een aantal van hen in een kort geding een straat/contactverbod voor Henkie voor heel Ochten en omgeving.

Als de rechter zich niet laat leiden door emoties maar door rationele overwegingen, zal hij deze eis niet honoreren. Een straatverbod is een toegespitste maatregel ter bescherming van een specifiek individu, meestal het slachtoffer van een stalker. Het heeft zin om een belager de toegang tot de leefomgeving van zijn prooi te ontzeggen, omdat hij andere mensen elders niet lastig valt. Maar een kindermisbruiker opereert per definitie diffuus: theoretisch loopt elk kind dat zich in zijn actieradius bevindt gevaar. Het zou merkwaardig zijn de Ochtense kinderen een voorkeursbehandeling te geven ten opzichte van de kinderen van Kesteren of van Arnhem, of waar de familie van Henkie tenslotte ook domicilie vindt.

Als het om de veiligheid van kinderen gaat, is Ochten waarschijnlijk zelfs de meest geschikte woonplaats voor Henkie, omdat ze hem daar allemaal wel zullen kennen. In een klein dorp weet iedereen wie de kindermisbruiker is en kunnen ouders hun kinderen gericht waarschuwen ('Zie je die vent daar lopen? Nooit mee praten en altijd hard weglopen!') Als ouders het evenwichtig aanpakken, kunnen ze er nog aan toevoegen dat de kinderen hem niet moeten uitjouwen.

Het eisen van een straatverbod voor Henkie is een voorbeeld van nimby-gedrag (not in my back yard), de moderne manier van actievoeren, waarbij het belang van de directe omgeving voorop staat zonder dat men zich bekommert om de rest van de maatschappij. Men heeft niets tegen zigeuners, men wil alleen geen kamp in de eigen wijk. Men klaagt steen en been over hangjongeren, maar wil geen jeugdhonk in de straat.

Nimbyisme is niet alleen egoïsme, het is ook een manier om problemen op de politieke agenda te krijgen. Wijken die zichzelf organiseren tegen de overlast en criminaliteit van drugsgebruikers zijn daar een voorbeeld van. Het nimbyisme in Amerika en Engeland tegen kinderverkrachters en -moordenaars die hun straf hebben uitgezeten wordt echter steeds virulenter. Actiegroepen hangen in de buurt, waar zo iemand komt te wonen, affiches op met foto en naam van de ex-gevangene en een lijst van diens slachtoffers. Dezelfde informatie wordt huis aan huis in de brievenbussen verspreid. Op deze manier worden ex-gevangenen soms het hele land door opgejaagd.

Ook Henkie loopt dit gevaar. Er wordt veel ophef gemaakt over het feit dat zijn behandeling niet afgerond was, maar eigenlijk doet dat niet terzake, want, zoals bekend, vervalt ongeveer 30 % van de wel uitbehandelde, zogenaamd genezen TBS-ers ook tot recidive. De angst van de bevolking is dus zeker gegrond.

Er is een humanere weg mogelijk tussen levenslang opsluiten en loslaten op de maatschappij. Geef zo'n ex-kindermisbruiker de vrijheid, maar daarbij een schaduw voor het leven. Kleine kinderen hebben oppassers nodig. Een ex-TBS-er ook. Zo iemand die als baan heeft hem niet uit het oog te verliezen. Gaat hij naar de bakker, de schaduw gaat mee. Naar het café of de kermis? Niet zonder schaduw. Als hij probeert te ontsnappen, betekent dat onmiddellijke terugplaatsing in de gevangenis. De schaduw levert hem af op het werk, als dat er is, bij de training op het sportveld, bij een verjaardagsfeestje, en wacht hem na afloop weer op. Naar het zwembad gaat hij altijd mee, evenals bij het uitlaten van de hond.

Er hoeft geen sprake te zijn van intiem contact tussen de ex-TBS-er en zijn schaduw. Er hoeven geen therapeutische of reclasseringsgesprekken gevoerd te worden. Er bestaat alleen een formele overeenkomst dat ze in elkaars gezichtsveld dienen te verkeren. Zodra er een kind wordt aangesproken, begeeft de schaduw zich binnen gehoorsafstand. Dan is de aardigheid er snel af.

Misschien is de methode te duur, als je bedenkt dat je per persoon met een nachtelijk uitgaansverbod twee schaduwen per dag nodig hebt in ploegendienst van twee keer acht uur. Aan de andere kant is kinderopvang ook erg duur (en als het nog duurder was dan het al is, had ik het ook betaald). Ook moet niet vergeten worden dat TBS-verpleging als zodanig de maatschappij heel veel geld kost. Met het schaduw-systeem zou de duur van de TBS per gevangene aanzienlijk bekort kunnen worden – het argument luidt dan dat therapie vaak niet helpt. Wat in twee jaar niet lukt, lukt ook niet in tien jaar. Dan kun je net zo goed na twee jaar iemand vrijlaten en een schaduw erop zetten.

Overtreding van de privacy van de ex-TBS-er? Welnee. Misschien zal hij schromen om onder het wakend oog van zijn schaduw een film als Child's Play 3 of Zombie Flesh Eaters van de videotheek te huren, maar van Bambi steekt hij veel meer op. Er zijn bovendien wel andere groepen in de maatschappij die te maken hebben met een gebrek aan privacy: bewoners van verzorgingstehuizen, psychiatrische patiënten, allerlei gehandicapten. Zelfs Willem-Alexander is eraan gewend om altijd met een of meer rechercheurs in zijn kielzog te opereren. Wat we bereid zijn te betalen voor de veiligheid van de kroonprins, zouden we ook moeten opbrengen voor de veiligheid van willekeurige kinderen.