Pech of schuld

Een echte tv-film hoort gebaseerd te zijn op een waargebeurd verhaal. Hoewel het duidelijk is dat we te maken hebben met gefictionaliseerde werkelijkheid, brengt het idee dat het geraamte van het verhaal zich echt heeft afgespeeld toch een zekere urgentie met zich mee. Als er in het dagelijks leven van willekeurige mensen iets gebeurt dat zo bijzonder is dat er een tv-film van gemaakt wordt, valt dat thema noodzakelijk onder de iconen en hang-ups van deze tijd. Vandaar mijn fascinatie voor tv-films. (Ik kom er nog een keer op terug, omdat die van eergisteren nogal pet was als verzonnen verhaaltje, terwijl die van gisteren voorbeeldig in het genre past.)

Typische tv-film-onderwerpen zijn bijvoorbeeld 'moeder van autistisch kind denkt dat zij de enige ter wereld is die met hem om kan gaan' of 'geadopteerd kind herkent zichzelf in foto op melkpak en denkt dat haar adoptief-ouders haar van haar echte ouders ontvoerd hebben' of 'vrouw wordt gestalked door collega van het werk' of 'vrouw meent zich na therapie-sessies misbruik door haar vader te herinneren'. Het zijn altijd thema's met een sterk maatschappelijk-ethische lading, die bij mij in ieder geval betrokkenheid oproepen, hoe knullig een en ander vaak ook in scène is gezet.

Gisteravond vertoonde de BRT God Bless the Child over dakloosheid, een even irritante als emotionerende tear-jerker. Dakloosheid is de moeite waard om over na te denken. Waarom is er nu zo veel van in vergelijking met dertig jaar geleden, terwijl we met ons allen hier in het westen zoveel rijker zijn geworden? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden zonder in sociologische algemeenheden te vervallen. Toegenomen anonimiteit in de maatschappij is een mogelijke verklaring, alsook een grotere beschikbaarheid van alcohol en drugs (verkeerd bestede rijkdom als het ware).

In een tv-film telt het sociologisch perspectief niet mee; het draait om de persoonlijke invalshoek, wat in dit geval leidt tot de vraag 'zou ik op dezelfde manier reageren als de door haar man in de steek gelaten en uit haar flat gezette moeder met dochtertje van zeven?' Zou dakloosheid mij ook kunnen overkomen? Het is een ideologisch dilemma: eigen schuld of toeval. Afgezien van psychiatrische stoornissen, waar mensen niets aan kunnen doen, liggen de oorzaken vaak in drugs- of drankgebruik of verkeerd geldbeheer (schulden), problemen die wel degelijk toegeschreven worden aan eigen verantwoordelijkheid. Dakloosheid is afschuwelijk om aan te zien, dus dan moet je het er wel zelf naar gemaakt hebben, want de wereld waarin wij leven zit in grote lijnen rechtvaardig in elkaar. Of het waar is of niet doet niet ter zake, aan deze opvatting klampen de meeste mensen zich vast om het leven voor zichzelf draaglijk te houden.

In de film werd hartstochtelijk het 'domme pech' standpunt uitgedragen. De moeder verloor buiten haar schuld eerst haar man, daarna haar flat en haar baantje. Omdat ze geen huis had, kon ze geen werk meer krijgen en omdat ze geen werk had, kreeg ze geen huis. Vreselijke omzwervingen volgen, van opvangcentra naar de straat via een intermezzo in een van ratten krioelend krot. Uiteindelijk besloot ze in samenspraak met een hulpverlener haar kind moedwillig te verlaten, omdat dat de enige manier was het kind via het pleeggezincircuit een beter leven te bezorgen.

De tentoongespreide machteloosheid was zo overweldigend, in het licht van de schamele 250 dollar waarover de vrouw niet beschikte om de borg voor een andere flat te kunnen betalen, dat die hele neerwaartse spiraal mij ongeloofwaardig voorkwam. Terwijl ik heel goed weet dat die zich inderdaad in dat soort situaties voordoet en dat het sociologisch gezien waar is, zoals de hulpverlener in de film het formuleerde: 'armoede is als een dooretterende ziekte waar je niet meer vanaf komt'. Toch kon ik, weliswaar als aan wal staande stuurman, van alles verzinnen wat beter zou zijn om te doen dan wat die vrouw deed. Een individueel geval is oplosbaar, honderdduizend niet.

Deze film vraagt je de illusie op te geven dat je je eigen leven kunt bepalen. Ik kan niet anders dan weigeren.

Beatrijs Ritsema