Overleven in tijden van doem

Sinds een jaar of tien is het niet meer nodig, maar van eerdere vakanties herinner ik me dat ik nooit een stap verzette zonder een voorraadje wc-papier voor de dag, weggestoken in mijn achterzak. Wat voor toiletruimte ik ook betrad, op parkeerplaatsen langs de snelweg, op campings, in cafés, op veerboten, in treinen, in lorrige of iets minder lorrige restaurants, in musea – nooit hing er ergens wc-papier. Zelfs in hotels lag vaak niet meer dan een stapel glad, vetvrij papier, vooral geschikt om salami of vis in te verpakken. Dit gedoe is verleden tijd, althans in Europa en Amerika. De alomtegenwoordigheid van wc-papier voor passanten kan met recht beschouwd worden als een primair criterium voor welvaart.

Het leven wordt behoorlijk ingewikkeld, als de hele afdeling lichaamspapier uit de supermarktschappen is verdwenen.

In tijden van schaarste promoveren de onnozelste artikelen tot begerenswaardige luxe. De laatste roman van Lionel Shriver, The Mandibles. A Family 2029 – 2047, bevat een gedenkwaardige wc-papier-episode. Het leven wordt behoorlijk ingewikkeld, als de hele afdeling lichaamspapier uit de supermarktschappen is verdwenen, terwijl het drinkwater al eerder onbetaalbaar was. Het ontbreken van incontinentieluiers is vooral rampzalig voor degenen die demente oudjes verzorgen en zich moeten behelpen met in stukken gescheurde oude lakens en beddenspreien.

The Mandibles is een dystopische roman, die zich afspeelt in een nabije toekomst, waarin Amerika na de instorting van de dollar in verval is geraakt. De staatsschuld is te groot geworden, andere landen hebben de dollar als internationale standaard laten vallen en vervangen door een nieuwe munteenheid, de bancor (bekend uit het werk van Keynes). De regering met aan het hoofd de eerste president van Latijns-Amerikaanse afkomst weigert te buigen voor deze vijandige, economische overname en zet een streep door alle binnenlandse schulden. Voor de familie Mandible betekent dit financieel gesproken de genadeklap. Van de ene dag op de andere gaat het familiefortuin van de 97-jarige patriarch dat nog uit het industriële hoogtij van de 19de eeuw stamt in rook op. Drie aflopende generaties nazaten verliezen niet alleen hun comfortabele uitzicht op de erfenis, maar raken, de universitaire econoom als eerste, banen kwijt en worden in een door gierende inflatie getekende overlevingsmaalstroom op elkaar terug geworpen. En dat terwijl ze als familie niet echt dol op elkaar zijn. De regering dwingt burgers om hun goud in te leveren en schroeft gedurig de belastingen op om de pensioenen en de medische voorzieningen voor ouderen te kunnen blijven betalen.

Wil ik een roman lezen die voor een aanzienlijk deel draait om belastingproblematiek? In eerste instantie niet – ik neem de economische pagina’s in de krant hooguit plichtmatig door. Maar wél als het boek is geschreven door Lionel Shriver. Eerder schreef zij over een high school schietpartij à la Columbine (We Need To Talk About Kevin, ook verfilmd), over de ellende van Amerikaanse ziektekostenverzekeringen (So Much For That) en over obesitas (Big Brother). Thema’s waarbij je niet onmiddellijk het water in de mond loopt, maar Lionel Shriver weet met haar intelligentie en verbeeldingskracht de taaiste onderwerpen geestig en levendig te maken, ook al moet ze af en toe een kunstgreep toepassen door een economisch exposé te vermommen als dialoog. Maakt voor de vaart van het boek niet uit.

Er is geen geld meer voor de voortplanting. De schaarse jongeren hebben baantjes in verzorgingshuizen voor hoogbejaarden die dankzij hun enorme aantallen politiek gezien hun verworven rechten overeind kunnen houden. Chinese bejaarden worden geïmporteerd omdat de zorgkosten in Amerika zo laag zijn. De high school schietincidenten hebben zich verplaatst naar de verpleeginrichtingen, waar dementen en vegetatieven worden neergeknald.

De sfeer van The Mandibles is lichter dan in The Road van Cormac McCarthy, waaraan het me soms deed denken, maar het doemscenario niet minder plausibel. En om te onthouden voor later: als er alleen nog maar internet bestaat, komt een stelletje niet weggegooide, oude boeken goed van pas. Als wc-papier.