Opgerolde dogma’s

Beatrijs Ritsema

'Is Maria de vrouw van God?' vroeg mijn vijfjarige dochter, die een aardig repertoire aan kerstliedjes heeft opgebouwd, wereldlijk en christelijk. Leuk dat ze zoveel zingen op school. De klassieker 't Is geboren het goddelijk kind moet bij haar deze vraag opgeworpen hebben. 'Nee, z'n moeder,' antwoordde ik op de automatische piloot van de heilige drievuldigheid en kon mezelf wel voor de kop slaan. In welke nesten had ik me nu weer verstrikt? Als Maria de moeder van Jezus is en Jezus de zoon van God, dan maakt dat Maria zo niet tot Zijn wettige echtgenote, danwel tot een goede Lat-relatie. De hele dogmatische en incestueuze verstrengeling van Heilige Geest als bevruchtende instantie, Jozef als voedster-vader, de afsplitsing van God in de gedaante van de mensenzoon komt bij me boven als consequentie van de aanname 'Maria is de moeder van God'. Onbewust moet ik teruggedeinsd zijn voor de blasfemie van Maria als vrouw-van, terwijl met de gedachte op zichzelf niet zo heel veel mis is. Daar staat tegenover dat over Maria de afgelopen 2000 jaar nooit gesproken is als vrouw-van, maar altijd als moeder-van (en maagd).

De historische waarheid kan dan maar beter prevaleren boven de logica, zeker wanneer zoals in dit geval het gesprek toch al weer afgelopen is ('O' zegt mijn dochter) zodat verdere theologische uitleg gelukkig achterwege kan blijven. Het is niet dat ik zo'n gesprek niet wil voeren, het probleem is dat ik het alleen kan met meta-overwegingen en daar heeft een vijfjarige niets aan.

Blijft er nog wel iets over van Kerstmis, als je in de lijn van Harry Kuiterts recente boek niet langer geloof hecht aan de goddelijkheid van Jezus? De stelling van een menselijke Jezus (hoe bijzonder en invloedrijk hij verder ook was) haalt toch een beetje de pointe af van de kerstvieringen in de kerk en geeft deze zelfs een licht blasfemisch karakter: al die gezangen, al die devotie voor de geboorte van een mens?

De nachtmisgangers zitten hier niet mee. Met honderdduizenden bezoeken zij de kerkdiensten in de kerstnacht. Bisschop Simonis zegt over dit verschijnsel een beetje zuur: 'Beter een keer per jaar naar de kerk dan helemaal nooit naar de kerk.' Wat de kerkgangers zelf erover zeggen is makkelijk te voorspellen. Ze gaan vanwege de mooie muziek en versiering, de gewijde sfeer, uit nostalgie naar eens betekenisvolle rituelen, of uit behoefte aan een moment van inkeer tijdens de roezige, met familiebezoek en diners overladen kerstdagen. Slechts weinigen gaan om de geboorte van de zoon van God te herdenken. Kuitert is niet voor niets de meest populaire theoloog van Nederland. Hij verwoordt perfect wat de meeste mensen (gelovigen en niet-gelovigen) bij zichzelf denken.

In het tv-interview dat Michael Zeeman met hem had afgelopen zondag omschreef hij zijn kritische activiteiten als het oprollen van het vloerkleed dat de Kerk de afgelopen eeuwen had geweven. Een treffend beeld vooral vanwege de vernietigende implicaties ervan. Onder het vloerkleed bevinden zich immers kale planken of beton. Een criticus is qualitate qua een afbreker – met de ontgoddelijking van Jezus is Kuitert tot op het bot gegaan.

Als alle dogma's opgerold zijn, wat staat de Kerk dan nog te doen? Kuitert maakte gewag van gelovigen die, zodra de hekken om de kudde omvielen, in alle richtingen uiteen stoven omdat elders betere kicks te vinden waren. Hij leek te impliceren dat de Kerk de taak had de onveranderlijk menselijke behoefte aan religie te combineren met de behoefte aan kicks. Misschien heeft hij daar gelijk in, maar ik zie meteen zo'n EO-landdag voor me, waar een spiritueel rockgroepje de jongeren tot Jezus-euforie opzweept. Als dat modern geloven is, dan nog liever een rechtzinnige dominee.

Persoonlijk bleef Kuitert bij de Kerk uit traditie-overwegingen. Een respectabel argument, zoals het iemand siert om geen echtscheiding aan te vragen uit loyaliteit aan het verleden. Achteraf was ik blij dat ik mijn dochter de traditionele versie van Maria heb voorgehouden. Voorlopig althans. Als ze Kuiterts boek gelezen heeft, spreken wij verder.