Niet beter maar meer personeel is nodig

‘Waardigheid en trots’. Zo kwalificeerde staatssecretaris Martin van Rijn tegenover Eva Jinek de bedoeling van zijn nieuwe plannen voor de verpleeghuiszorg. De focus komt te liggen op de wensen van patiënt en mantelzorgers, waarbij het punt waardigheid toebedacht is aan de patiënten, terwijl trots (op de bereikte resultaten) bestemd is voor het verplegend personeel. Oftewel alles moet beter.

Het klinkt goed, hoor, net als de vele andere bullet points in Van Rijns opsomming: meer transparantie, betere klachtenafwikkeling, betere inspectie, beter geschoold personeel, leren van goede voorbeelden. Toch blijft dat begrip waardigheid me als een haringgraatje in de keel steken. Het verpleeghuis is geen ambiance die bol staat van de waardigheid. Moet je er dan wel naar streven om juist dat aspect te verhogen of te bevorderen?

Gebrek aan waardigheid is de belangrijkste reden waarom patiënten überhaupt in het verpleeghuis zitten. Het definieert hen als het ware. Wie niet meer in staat is om de normale conventies voor het dagelijks leven en het intermenselijk verkeer te volgen vertoont een gebrek aan waardigheid. Het is om te beginnen al schaamtevol dat het geheugen faalt en dat gesprekken in toenemende mate verworden tot struikelblokken zonder inhoud. Maar het vervolg: ’s nachts in pyjama door het huis of op straat dwalen, niet meer met bestek kunnen eten, gevoerd moeten worden, incontinent zijn, slecht zittende kleding dragen, op verkeerde momenten kleding uit- of aantrekken, niet meer in staat zijn tot persoonlijke verzorging (en ook niet willen dat iemand anders het doet), stemmingsstoornissen, onbeheerste en inadequate emoties, is helemaal moeilijk om aan te zien zijn en nog moeilijker om mee om te gaan.

Het is precies het soort gedrag, waarvan partners/ huisgenoten op den duur de last niet meer kunnen dragen en waarom de patiënt geïnstitutionaliseerd wordt. Die waardigheid was de laatste jaren thuis ook al ver te zoeken, dus waarom zou die in het verpleeghuis ineens weer op moeten duiken? Daar komt bij dat waardigheid vooral een kwestie van perceptie is. Niet het waargenomen object hecht aan waardigheid, het is de toeschouwer die het belangrijk vindt. En die legt bovendien wisselende standaarden aan. Een toeschouwer aan de zijlijn bij een crèche zal ook weinig waardigheid ontdekken in de krioelende massa, maar dan stoort het niet, omdat het inherent is aan de situatie.

Toeschouwers in het verpleeghuis (partners, familieleden, buitenstaanders) kunnen zich er beter bij neerleggen dat ze altijd vormen van onwaardigheid zullen meemaken. Er valt ten slotte weinig waardigs te ontdekken aan personen die met hun hoofd op tafel liggen te suffen, terwijl dat gedrag tenminste niet hinderlijk is. Onwaardigheid accepteren betekent ook accepteren dat ongelukjes onvermijdelijk zijn. In een crèche gebeuren voortdurend ongelukjes met poep en plas. Daar doet niemand moeilijk over, want het hoort bij de leeftijd. Incontinentieongelukjes horen bij vergevorderde dementie, net als zoekgeraakte kleding of angstproblemen. Als een verzorgster net langs is geweest om een en ander op de rails te zetten, kan er vijf minuten later iets fout gaan. Dit soort incidenten, die in de media hoog worden opgenomen, is geen gevolg van falende verpleeghuiszorg, hooguit van te weinig personeel.

Daarom is Van Rijns plan voor beter geschoolde krachten overbodig. Dementen zijn niet gebaat bij hooggeschoold personeel, omdat hun problemen niet ingewikkeld, maar omgevingsbelastend zijn. Patiënten hebben aandacht nodig: begeleiders die op hen letten, hen helpen, hen troosten, geruststellen, grapjes maken en hen tactvol overreden (bijvoorbeeld om te douchen). Hoe beter de verzorgers de individuele patiënten kennen en hoe meer er opgelet en ingespeeld wordt, hoe minder flagrante ongelukjes. Inzetten op meer laaggeschoold personeel zou wel eens beter kunnen werken dan het niveau van de scholing opvoeren. Tenslotte hebben partners/mantelzorgers dit werk jarenlang gedaan, en die waren er ook niet voor opgeleid.