Nationale identiteit

Beatrijs Ritsema

Bestaat er een typisch Nederlandse cultuur en, zo ja, moet die identiteit dan behouden blijven, of zelfs versterkt? Wanneer het kleine Nederland afgezet wordt tegen iets groters als de Europese eenwording of het Amerikaanse culturele imperialisme, luidt het antwoord bevestigend. Natuurlijk willen mensen niet opgaan in een gehomogeniseerd geheel, waaruit alle kraak en smaak verdwenen is. Wanneer de identiteitsvraag daarentegen betrokken wordt op andere culturen binnen Nederland, ontstaat huiver. Tegenover Goliath Amerika is het prijzenswaardig om Davidje te spelen (die Oscar voor Antonia hebben ‘wij’ toch maar mooi binnen), maar het oogt minder sympathiek om Sinterklaas en Zwarte Piet door de strot van nietsvermoedende nieuwkomers te duwen.

In haar column ‘Wie zijn wij?’ omschreef Elsbeth Etty het begrip nationale identiteit eerst als ‘schimmig’ en concludeerde later dat mensen die desondanks proberen er inhoud aan te geven in feite bezig zijn met het uitsluiten van anderen. Elke discussie over de bestanddelen van een cultuur of van een nationale identiteit loopt zodoende onherroepelijk vast op de klippen van het etnocentrisme.

Etnocentrisme (eigen volk eerst) heeft een akelige bijklank. ‘Volk’ is van zichzelf al beladen genoeg door de associaties met bloed, bodem en ras, en voor je het weet zit je totaan je nek in het racisme. Vanzelfsprekend wil geen enkel fatsoenlijk mens een etnocentrist zijn. Met nationalisme ligt het anders. Hoewel ook dit fenomeen z’n suspecte uitingen kent (opgefokte Oranje-supporters bij voetbalevenementen, de braderieterreur van Koninginnedag), is het bijna onmogelijk om geen nationalist te zijn. Verzet tegen het systeem dat de wereld is opgedeeld in landen met grenzen heeft weinig zin. De natiestaat is springlevend en niemand wil ervan af. De verschillen tussen pakweg Duitsland, België, Scandinavië en Nederland zijn mondiaal gezien te verwaarlozen. Toch zou een oproep om dan maar in elkaars grote geheel op te gaan op weerstand onder de respectieve bevolkingen stuiten.

Kennelijk bestaat er in elk land iets wat bij agressie van buitenaf de moeite van het verdedigen waard is. Waarom dan angst om te spreken over dat speciale iets (de identiteit van een land), als de omstandigheden in het geheel niet bedreigend zijn? Elsbeth Etty ruikt onraad als Michael Zeeman en Paul Scheffer de schilder Co Westerik bij Nederland vinden horen. Waar hoort-ie dan thuis, in Lapland? Wie wordt in vredesnaam met het leggen van deze link buitengesloten van de Nederlandse identiteit? De Turkse slager soms, die conform de islamrichtlijnen vindt dat er geen mensen op schilderijen horen te figureren? Hem zal de hele westerse schilderkunst, Westerik incluis, worst wezen. Een andere Turkse slager is misschien geïnteresseerd in beeldende kunst als zodanig en legt via Westerik verbinding met de Nederlandse cultuur.

De identiteit van een mens is in de eerste plaats zijn naam. De identiteit van een land is de geografie ervan, maar belangrijker nog zijn de mensen die er rondhangen of rondgehangen hebben. Namen dus. Honderden, duizenden namen. Daar is niets schimmigs aan. Henny Huisman, Wim Kok, Vanessa, Rintje Ritsma, Mohammed Rabbae, Marga Minco, het Cocktail Trio, Hans van Maanen, Appie Baantjer, Sonja Barend, The Blue Diamonds en Sinterklaas maken allemaal deel uit van de Nederlandse identiteit. Hetzelfde geldt voor namen uit het verleden: Kenau Simonszdochter Hasselaar, Thorbecke, Hugo de Groot, Floris V, Hadewych, Multatuli, Alva hebben allemaal iets gedaan wat uitgemaakt heeft. Iets wat interessant genoeg was om van gedachten over te wisselen. En toevallig zaten ze in Nederland of wat daar voor doorging, dus spreken mensen nog steeds wel eens over hen. Ten goede of ten kwade, dat doet er niet eens toe. Al die namen (en waar ze voor staan) zijn de stoffering van de Nederlandse identiteit. Zonder de namen, zonder de personen is identiteit een lege huls.

Hoe meer namen iemand kent, hoe meer iemand ergens thuis is. Je kunt de Nederlandse identiteit aanvaarden of afwijzen, maar je kunt niet het bestaan ervan ontkennen.