Lezen en schrijven gaan eruit

Dat er aan het eindexamen wordt gemorreld verbaast me helemaal niets. Zeker niet nu de Cito-toets van zijn oorspronkelijke doelstelling is ontheven door de afname ervan te verplaatsen naar een later tijdstip, wanneer middelbare herholen hun toekomstige leerlingen al geselecteerd hebben op grond van het schooladvies. Alle argumenten contra de Cito-toets (momentopname, eenzijdige focus op schoolse vaardigheden, veronachtzaming van het individu, stressbron) kunnen blindelings in stelling worden gebracht om ook het eindexamen af te schaffen. Plus nog een aantal andere: quasi-objectiviteit, fraudegevoeligheid, gebrek aan voorspellende waarde voor succes, nutteloosheid van de getoetste leerstof en de voordelen van het volgen van een individueel parcours.

Als enig overgebleven rite de passage voor tieners zal het eindexamen nog wel een paar jaar meehobbelen, maar het einde van deze traditie lijkt nabij. Iedereen, van politici tot ouders, is erop gebrand dat zo veel mogelijk mensen een zo hoog mogelijke opleiding krijgen, dus waarom zou het hoger onderwijs onderscheid mogen maken tussen aankomende studenten met en zonder diploma? Misschien heeft iemand die toevallig gezakt is of een andere route gevolgd wel veel nuttiger kennis opgedaan dan degene die braaf door de verplichte hoepeltjes is gesprongen. Afgezien van de vraag wat waardevolle kennis is en of die wel netjes getoetst kan worden – als opstuwing van het aantal hoogopgeleiden tot maatschappelijke topprioriteit is uitgeroepen, kan het niet anders of het begrip selectie verliest aan relevantie. Je huis volstouwen met oud ijzer verhoudt zich niet met een kieskeurige instelling.

Misschien een te narrig beeld, al bedoel ik het niet zo. Van de week werd ik getroffen door een artikel van John McWhorter in The Daily Beast over intellectueel cachet, waarin hij betoogde dat de vaardigheid ‘schrijven’ steeds minder belangrijk wordt, terwijl het belang van de vaardigheid ‘spreken’ toeneemt. Deze tendens is al lang merkbaar in het dagelijkse leven (behalve professionele schrijvers en 65-plussers kan niemand nog een brief van enige lengte zonder grammaticale, spel- en stijlfouten schrijven) en ook in academische kringen draait het vaker om verbaal talenten. Een spitse TEDx-talk op YouTube of de tv-colleges van Robbert Dijkgraaf en Erik Scherder hebben meer invloed dan de tienduizenden artikelen in wetenschappelijke tijdschriften die niet worden gelezen.

Alles wat uitbesteed kán worden, zál ook uitbesteed worden.

Mensen schrijven wel, vooral tekstberichtjes, tweets, internetflarden, en dat gaat op niveau groep 8 van de basisschool. Dat geeft verder niet, want de boodschap is duidelijk en niemand maalt om fouten. De opstellen, werkstukken en scripties die in het onderwijs nog steeds van leerlingen worden geëist zijn eigenlijk overbodig in een wereld, waarin het aankomt op zelfverkoop in levende lijve. Waar je vroeger met een klinkende sollicitatiebrief al zowat binnen was, moet je nu als kandidaat voor een baan een dag lang de assessment-arena in: verbale vaardigheden tentoonspreiden, improvisatietoneelstukjes opvoeren en voorgekookte probleemsituaties te lijf gaan in een race om de beste zelfpresentatie.

Assessment klinkt als onzin, maar dat is het niet, want op het echte werk gaat het er ook zo aan toe. Niemand zit daar nog te schrijven. Serieus lezen trouwens ook niet. Geen tijd! Noodzakelijke rapporten worden uitbesteed aan professionele (onderbetaalde) schrijvers, die ook al het andere drukwerk volschrijven dat niemand wil lezen, omdat mensen liever naar plaatjes kijken. Werk bestaat uit mailen en praten over samenvattingen op een A4’tje, ondersteund door plaatjes en grafieken op powerpoint. Rapporten verdwijnen in laden, alleen de eruit voortgekomen oneliners spelen nog een rol in de eventuele besluitvorming.

Hoog niveau lezen en schrijven als nuttige vaardigheden voor iedereen gaan eruit, omdat ze niet meer nodig zijn. Zoals pianospelen als standaard bourgeois vaardigheid verdween met de uitvinding van de grammofoon. Alles wat uitbesteed kán worden, zál ook uitbesteed worden. Dat geeft het instituut eindexamen weinig kans om te overleven.