Jonge patiënten aanspreken

Beste Beatrijs,

Ik ben werkzaam als verpleegkundige op een polikliniek. Ik roep patiënten binnen die in de wachtkamer zitten, dan verzoek ik mevrouw Smit of de heer Jansen of hoe ze ook heten om ergens plaats te nemen. Kleine kinderen noem ik bij hun voornaam. Het probleem zit hem bij mensen tussen de pakweg 14 en 20 jaar. Het klinkt heel vreemd om tegen een jongen of meisje van 16 mevrouw of meneer Smit te zeggen. Soms staat er een voornaam op het patientenplaatje, maar dan lijkt het net of ik een bekende van ze ben. Als je ze bij de voornaam noemt voelen ze zich een klein kind, maar van ‘mevrouw’ of ‘meneer’ krijgen ze een rolberoerte. Ik heb zelf de leeftijd van hun ouders.

Ik spreek trouwens alle patiënten van boven de 20 aan met u. Buiten mijn werk zeg ik meestal je en jij tegen zowel jongeren als ouderen. Het gebruik van ‘u’ ervaar ik als te afstandelijk en een beetje onvriendelijk. Ik voel ook een beetje schaamte als men mij met ‘u’ aanspreekt.

Professioneel u-zegger

Beste U-zegger,

In vroeger tijden gebruikten mensen in dit soort situaties ‘mejuffrouw Smit’ of ‘jongeheer Jansen’. Deze aanspreektitels zijn in onbruik geraakt. Alle juffrouwen zijn mevrouw en alle jongeheren zijn meneer geworden. In uw geval lijkt me het een oplossing om zowel voor- als achternaam te noemen, als u een (tiener)patiënt binnenroept. Geen enkele tiener zal er bezwaar tegen hebben om als ‘Carla Smit’ of ‘Theo Jansen’ te worden opgeroepen. Ook voor kleinere kinderen raad ik u trouwens aan om zowel voor- als achternaam te gebruiken, omdat de kleintjes een vader of moeder bij zich hebben en volwassenen geconditioneerd zijn op achternamen. Als er geen voornaam op het patiëntenplaatje staat, dan ontkomt u niet aan ‘de heer Jansen’ of ‘mevrouw Smit’.

Het alternatief zou zijn om alleen de achternaam te gebruiken en dat klinkt bruusk en onprettig.

Wat het tutoyeren in het algemeen betreft: u schrijft dat u meestal zowel jongeren als ouderen tutoyeert, omdat u ‘u’ een beetje onvriendelijk vindt. Ook voelt u schaamte wanneer anderen ‘u’ zeggen. Mensen van ongeveer dezelfde leeftijd of jonger kunt u wel tutoyeren. Heel veel mensen doen dat. Toch zou ik u afraden om ouderen vanzelfsprekend te tutoyeren. Veel ouderen vinden dat te intiem of te opdringerig. Het verschil tussen ‘u’ en ‘jij’ was vroeger gebaseerd op verschillen in status en macht. Tegenwoordig duidt het op een verschil in intimiteit. Dichtbije mensen hebben een voornaam en zijn ‘jij’. Onbekenden hebben hoogstens een achternaam en zijn ‘u’.

Als mensen ‘u’ tegen u zeggen, zoals ik nu doe, hoeft u zich daarvoor niet te schamen. Het geeft inderdaad een zekere afstandelijkheid aan, maar de meeste korte contacten tussen onbekenden (in winkels, in het openbaar vervoer, aan de telefoon, voor een loket) zijn nu eenmaal zakelijk en formeel. U ervaart afstandelijkheid bij het ‘u’ zeggen en dat is ook precies de bedoeling. Die afstand hoeft trouwens in het geheel niet onvriendelijk te zijn. Korte contacten tussen mensen die elkaar met ‘u’ aanspreken kunnen bijzonder prettig verlopen.