Identiteitspolitiek verbiedt speelsheid en fantasie

Een interessant relletje in de internationale schrijverswereld trok deze week mijn aandacht. Schrijver Lionel Shriver (ik besteedde een paar weken geleden aandacht aan haar laatste roman The Mandibles) hield de openingstoespraak bij een Writers Festival in Brisbane, Australië, en in plaats van over het haar toegemeten onderwerp ‘community and belonging’ sprak zij over ‘fiction and identity politics’.

Haar speech, na te lezen op de website van The Guardian, oogstte woede onder een deel van het publiek. Een van de aanwezige schrijvers, Yassmin Abdel-Magied, een Australische van Soedanees-Egyptische afkomst, verliet demonstratief de zaal, er werden diverse boze blogs aan gewijd en de organisatie van het festival belegde later een speciale sessie, waar mensen hun ongenoegen konden ventileren. Het draaide allemaal om het begrip cultural appropriation, oftewel het toe-eigenen van elementen uit een (minderheids)cultuur door een (meerderheids)cultuur.

Het voorbeeld waarmee Shriver haar betoog begon was wel heel grappig. Op een college in Brunswick (Maine) werd vorig jaar een verjaardagsfeestje gehouden met tequila. Ter verhoging van de sfeer kregen de gasten minisombrero’s uitgereikt bij wijze van feesthoedjes. Deze daad van etnische stereotypering bleef niet onopgemerkt: er kwam een proteststuk in de universiteitskrant, studenten deden hun beklag bij de autoriteiten en eisten safe spaces en de feestgangers kregen een berisping. Studenten van Latijns-Amerikaanse afkomst zouden zich gekwetst kunnen voelen, wanneer anderen een sombrero opzetten.

Voelen Schotten zich beledigd als niet-Schotten zich bekwamen in de doedelzak?

Volgens het leerstuk van de culturele toe-eigening is het ongepast en verachtelijk als de dominante cultuur van de meerderheid zich meester maakt van elementen uit een willekeurige minderheidscultuur zonder toestemming van die minderheidscultuur. We moeten hierbij denken aan dans, kleding, muziek, taal, folklore, eten, medicijnen en religieuze symbolen. De implicaties van dit leerstuk zijn duizelingwekkend. Shriver gaf nog een ander voorbeeld uit het recente verleden: op het Oberlin College in Ohio werden vorig jaar sushi uit het menu van de cafetaria verwijderd na een petitie van een pressiegroepje van studenten – mede ondertekend door voormalig student Lena Dunham – wegens ongevoeligheid voor de Japanse cultuur. Mogelijk werden deze sushi niet volgens de Japanse regels van de kunst bereid of was het een affront dat studenten ze naar binnen slobberden alsof het mini-hamburgers waren. Dorito-chips met een guacamoledip zullen ook wel gevoelig liggen. Met zo’n straf doorgevoerde identiteitspolitiek raken de keuzemogelijkheden behoorlijk ingeperkt.

Deze opwinding betreft marginale incidenten die je nauwelijks serieus kunt nemen, al was het maar omdat het lastig is om de hele internationale cuisine, alle winkels in feestartikelen en hun klanten te monitoren, nog afgezien van de vraag of minderheden er wel een probleem mee hebben dat hun culturele parafernalia elders op de wereld ook nog aftrek vinden. Vinden Indiërs het erg dat yoga populair is onder niet-Indiërs? Voelen Schotten zich beledigd als niet-Schotten zich bekwamen in de doedelzak?

Maar Shrivers echte punt ging over fictie. De consequentie van strikte identiteitspolitiek is het taboe voor schrijvers om te schrijven over personen met een andere (minderheids-) achtergrond dan zijzelf. De Engelse schrijver Chris Cleave mag geen boek schrijven, in ieder geval niet de bestseller Little Bee, vanuit het oogpunt van een Nigeriaans meisje, want daarmee wordt Afrika ten tweede male gekoloniseerd. Schijven over de onderdrukking van meisjes in Nigeria mogen alleen de Nigeriaanse meisjes zelf. Dan kunnen die er ook nog wat aan verdienen. Alle voorwaarden voor fictie, verbeeldingskracht, empathie, inzoomen op maatschappelijke kwesties, worden aldus verdacht om niet te zeggen kwaadwillend gemaakt.

Voor een schrijver die wil schrijven blijft alleen het genre van de memoir over. Hoe dwingender de eis van authenticiteit en persoonlijke ervaring, hoe saaier de literatuur.