Humanisme

MENSENWERK

Levensbeschouwelijke verkenningen van een humanist

door Jan Glastra van Loon

Uitgever: Boom, 109 p., f 24,50

Kan het humanisme een uitweg bieden aan de impasse waarin de wereld zich bevindt? De euforie na het einde van de koude oorlog duurde maar kort en sommigen hebben nu al heimwee naar althans de overzichtelijkheid, waarmee de wereld in kampen ingedeeld kon worden. Nu wordt het kapitalisme bijna overal omarmd, maar de demokratie is lelijk achtergebleven. Vijandschap op grond van ideologie is erg, maar etnische strijd is misschien nog wel erger, omdat mensen er sneller door meegesleept worden. Het is net ietsje makkelijker om iemand te vervolgen omdat hij tot een zichtbaar andere groep hoort dan te moeten uitzoeken wat iemands overtuigingen zijn vooraleer tot vervolging over te gaan. De inquisitie scoort naar mijn gevoel net een streepje hoger op de menselijkheidsschaal dan het nazisme dat gegrondvest was in rassentheorie. Niet veel, maar wel iets.

Deze twee voorbeelden geven al aan dat er van vooruitgang in de geschiedenis geen sprake is. De inquisitie vond plaats in de 16de eeuw. Ten tijde van de Verlichting zag men in dat dit niet een goede manier van doen was en bedacht men het recht van vrije opinie, maar krap 150 jaar later stortte heel verlicht Europa zich in een orgie van bloedvergieten om een primitieve reden als ras.

Het humanisme is een richting die mij intuïtief altijd wel aansprak, maar waar je niet zo makkelijk warm voor loopt. Enerzijds is het een alternatief voor religie: een humanist hangt geen bepaalde godsdienst aan, omdat hij zelf z'n verantwoordelijkheid wil behouden en die niet in handen van iets imaginairs wil leggen. Anderzijds is het een alternatief voor ideologie: een humanist is geen marxist of die-hard kapitalist.

Wat het humanisme voorstaat blijft altijd een beetje onduidelijk. Ook in het boek Mensenwerk van D'66-ideoloog Jan Glastra van Loon. Dit boek is geschreven door iemand die zonder twijfel het hart op de juiste plaats heeft, de juiste problemen signaleert, inzichtelijke analyses geeft, maar dan. Op de een of andere manier lijkt het humanisme me niet in staat tot een werkelijke oplossing van diverse klemmende problemen, al was het alleen maar omdat 95 % van de mensheid niet zo beschaafd, erudiet, weldenkend, filosofisch onderlegd is als J. Glastra van Loon. Het humanisme kortom is een elitaire aangelegenheid. Het is het odium dat aan D'66 kleeft en waar ze al sinds hun oprichting vanaf proberen te komen, maar dat zal niet lukken, want daar is de wereld (of de mensheid) te ordinair en vooral te egoïstisch voor.

Het humanisme bepleit een beter milieu, minder nadruk op materialisme, kleinschaligheid, persoonlijke zorg, tolerantie, een betere verdeling van welvaart. Dit alles zonder een paradijs te beloven, want het is nadrukkelijk geen heilsleer. Maar voor een niet-heilsleer is het wel erg weinig concreet. Geen enkele hoe-vraag wordt beantwoord. Voor het behoud van het leefmilieu, stelt Glastra van Loon, 'is de bereidheid van miljoenen mensen vereist om hun levensstijl duurzaam te herzien (..) bijvoorbeeld

door drastisch het gebruik van hun auto's te verminderen'. Tja. Daar is men in Nederland nu geloof ik al zo'n jaar of twintig mee bezig en het aantal auto's en files is alleen maar toegenomen. Erger is nog dat de NS zo nodig op last van de EEG moet privatiseren, dat wil zeggen winst maken, dat wil zeggen onrendabele spoorlijnen opheffen. Daar zit je dan als inwoner van Doetinchem die moet forensen naar Apeldoorn.

Minder nadruk op materialisme. Allemaal een stapje terug doen ten behoeve van de derde wereld en het milieu. Ik formuleer het nu wat eenvoudiger dan Glastra van Loon, maar daar komt het wel op neer. Dit zijn problemen waar geen greep op valt te krijgen. De mensen onder modaal vinden hun ijskast en kleuren-tv en moeizaam bij elkaar gespaarde vakantie naar Alicante helemaal geen extravagant materialisme. Dat is eenvoudig wat iedereen heeft en doet. De mensen boven modaal hebben geen zin om hun ski-vakantie (waarmee ze de Alpen verwoesten) op te geven, want ze werken er hard genoeg voor. En ze willen pianoles en computers voor de kinderen en golfen in het weekend om een beetje tot rust te komen. Bovendien storten ze liefdadig op de rekening van Amnesty International en Greenpeace en hebben ze een foster-parents-kind in Ecuador. Is dat nog niet voldoende?

Nee, dat is het van geen kanten. Het zijn druppels op een gloeiende plaat. Dat weet iedereen. Maar als je realistisch bent, kun je bedenken dat de derde wereld in de ogen der meesten in het westen niet echt zware prioriteit zal genieten, zolang er nog zulke hoge werkloosheid heerst (om die te bestrijden moet er meer geproduceerd en dus meer geconsumeerd worden, wat weer slecht is voor het milieu). Bovendien meldt de derde wereld zich meer en meer in persoon aan de poorten van datzelfde westen.

Wat te doen? Ze allemaal terugsturen is niet in overeenstemming met de humanistische opvattingen. Ze allemaal toelaten heeft minder prettige consequenties voor de groep van beneden-modalen.

Tolerantie is een mooi begrip evenals het kosmopoliet zijn. Zelf bevind ik me in de luxe-positie dat ik die waarden in mijn dagelijks leven probeer na te streven en me nog inbeeld dat het lukt ook. Maar voor mij is het makkelijk. Ik ben niet opgegroeid in armoede met maar één wens: dat mijn kinderen de materiële genoegens zullen smaken die ik ontbeerd heb. Ik ben niet opgevoed met rancune over concurrerende godsdiensten, huidkleuren of etniciteiten. Ik heb gewoon geluk gehad. Dat maakt mij tot een humanist, maar veel stelt het niet voor.

Beatrijs Ritsema