Huilen om vroeger

Stilletjes werd onlangs de psychoanalyse ten grave gedragen. Het is afgelopen met het jarenlang vrij associëren op de divan. De ziektekostenverzekering vergoedt deze vorm van psychotherapie niet meer. Tot veel gemor leidde het dichtdraaien van de geldkraan niet. De effectiviteit van de analystische methode stond altijd al ter discussie en afgezien daarvan is het inderdaad te duur vergeleken bij allerlei moderne, meer op gedragsverandering gerichte en vooral kortdurende therapievormen. De hoeveelheid psychisch leed in de maatschappij en de bijbehorende hulpvraag neemt alleen maar toe. Er zit een grens aan wat de maatschappij financieel kan opbrengen om het leed te stelpen.

De psychoanalyse wordt hiermee niet gediskwalificeerd als een zinloze therapie, integendeel! Het kan heel nuttig zijn voor iemand die is vastgelopen om zich gedurende een langere periode onder deskundige begeleiding te verdiepen in zijn autobiografie en de manier waarop hij in het leven staat. Zelfreflectie is geen onzin. Aan analytisch geschoolde therapeuten die zonder afgedwongen deadline werken zal altijd behoefte zijn. De enige verandering is dat deze praktijk wordt teruggebracht tot het domein van eigen verantwoordelijkheid en eigen portemonnee, wat niet erg is, want waar je voor moet betalen ervaar je als waardevoller dan waar je gratis recht op hebt. In Freuds dagen lag dat niet anders. Mensen zijn bereid om duur particulier onderwijs te betalen om hun kinderen een middelbare-schooldiploma te bezorgen, waarom dan niet intensieve psychotherapie?

Terwijl de ene soort verledenvorsing de laan uit vliegt, wordt de andere met veel fanfare binnengehaald. Demissionair minister Hirsch Ballin wil de verjaringstermijn voor zedenmisdrijven die nu op twintig jaar ligt afschaffen. Een kamermeerderheid is het op voorhand met hem eens. Aanleiding hiervoor is het recente wereldwijde schandaal in de katholieke kerk over misbruik van kinderen door paters en priesters in de jaren vijftig en zestig. Een commissie onder leiding van Deetman gaat nu een onderzoek instellen naar wat er in Nederland is gebeurd. Het ware schandaal in deze affaire is natuurlijk dat kerkelijke autoriteiten consequent de doofpot hanteerden, waardoor misdaden niet bestraft werden en het misbruik op andere locaties door bleef woekeren. In dat opzicht gedroeg de katholieke kerk zich niet anders dan de eerste de beste sekte, die alleen het eigen en geen wereldlijk gezag erkent.

Allemaal heel spijtig en woedeopwekkend en reden genoeg voor een gedegen onderzoek naar wat zich heeft afgespeeld, maar afschaffing van de verjaringstermijn voor seksueel misbruik zal niet bijdragen aan een rechtvaardiger maatschappij. Het voorstel lijkt een emotionele pavlov-reactie, waarmee de minister zich solidair betoont met alle misbruikslachtoffers van verleden, heden en toekomst en hun verzekert dat het recht zal zegevieren, al gaat het om een misdaad van dertig jaar geleden. Maar dat gaat helemaal niet gebeuren. Het is een loze belofte.

De belangrijkste reden waarom het begrip verjaring überhaupt bestaat in de rechtspraak is dat hoe meer tijd er verstreken is, hoe meer moeite het kost om de bewijzen rond te krijgen. Met moord is er tenminste nog een lijk voorhanden. In geval van oorlogsmisdaden kunnen getuigen worden gehoord. Maar lichtere misdaden (die trouwens nog steeds heel erg kunnen zijn) zoals fysiek geweld, chantage, oplichting, stalking hebben een verjaringstermijn, omdat op zeker moment de ware toedracht niet meer te achterhalen valt en vanwege falende geheugens. Voor zedenmisdrijven (seksuele intimidatie, incest, misbruik van minderjarigen) geldt ook bij onmiddellijke aangifte al dat de bewijzen lastig liggen, omdat een en ander in het geniep plaatsvindt en meestal geen sporen nalaat. Het komt dan neer op het woord van de een tegenover het woord van de ander. Tegelijk is aangewezen worden als pleger van misbruik zo ongeveer de zwaarste aantijging die een mens kan overkomen, of die nu op waarheid berust of niet. Reden waarom er in tal van onverkwikkelijke echtscheidingszaken gul over en weer met kindermisbruikbeschuldigingen wordt gestrooid.

Het afschaffen van de verjaringstermijn in zedendelicten is niet meer dan symboolpolitiek, bedoeld om een statement van afschuw over misbruik af te geven. Het recht is niet geschikt om demonen uit een ver verleden te bestrijden. Daarvoor kun je vaak beter bij de psychoanalyse terecht.