Hedonisme

Beatrijs Ritsema

Een beetje kan ik die Godzoekers wel volgen, die verse EO- bekeerlingen of neo-katholieken, over wie in verlichte kringen graag geschamperd wordt. Ik kan het begrijpen, omdat er op een gegeven moment een eind komt aan het hedonisme. Niet in de maatschappij, maar puur op persoonlijk niveau. In een geseculariseerde maatschappij als de westerse is alles gericht op het najagen van genot. De dingen worden beoordeeld in termen van 'leuk' en 'niet leuk'. Je volgt een opleiding, omdat die je leuk lijkt. Het is belangrijk om leuk werk te hebben, dat wil zeggen, waarin je je kunt ontplooien. Je maakt leuke reisjes naar het buitenland, want vakantie is leuk. Je neemt kinderen omdat je dat leuk vindt. Na je pensioen heb je een zee van tijd om allemaal leuke musea af te lopen. En je stelt een euthanasieverklaring op, want een lang sterfbed is maar niks, voor jezelf niet en voor de familie al helemaal niet.

Van al het geredekavel over wat wel en niet leuk was/is/zal zijn en van het zorgvuldig plooien van het dagelijks leven om het plezier te verhogen wordt een mens op den duur een beetje wee. Het voordeel van God en religie is dat er iets meer lijkt te worden geboden dan particuliere genotsmaximalisatie – iets wat met de zin van het leven te maken heeft. Jammer genoeg storten de meeste nieuwe Godzoekers zich toch weer met dezelfde seculiere instelling op het spirituele, als een ander zich pakweg inschrijft voor een cursus kunstgeschiedenis. Ze worden katholiek, maar volgen niet de regels. Ze genieten van de wierook en de mooie gezangen als hun muts daar naar staat. Ze raffelen geen gebeden af, maar verstaan zich persoonlijk met God. En wat zondig is, beoordelen ze zelf, daar hebben ze geen intermediërende officials voor nodig. Uiteindelijk komt het religieuze sentiment dan toch weer neer op esthetica en het goede gevoel dat iemand krijgt die z'n gedachten op hoger sferen richt. Nog steeds hedonisme dus.

Nu biedt religie wel degelijk iets meer dan het seculiere leven en dat zijn buitenissige routines en plichten. Alle godsdiensten, van kleine sektarische clubjes tot wereldomvattende geloven, beschikken (afgezien van een basisethiek die globaal overal hetzelfde is) over een stelsel van regels en verboden, die op buitenstaanders een vreemde, irrationele indruk maken. Hoezo geen varkensvlees, geen anti-conceptiepil? Hoezo voorouderbeeldjes op de schoorsteenmantel of heilige koeien? Doet er niet toe; als je bij de club hoort, moet je de routine volgen. Niet omdat je het graag wil, maar omdat het vanzelfsprekend is. De essentie van een plicht is dat er geen keuze is en dat het leukheidsaspect niet ter zake doet. Als God al ergens aan te treffen is, dan zit hij verscholen in de routine, in ieder geval niet in de een of andere spirituele Aha-erlebnis.

Veel van de basisethica uit het religieuze leven zit ook in het seculiere leven (dingen als eert uw vader en moeder of gij zult niet doden). Het verschil is alleen dat het plichtmatige aspect naar de periferie is gedrongen. Je doet het goede uit vrije wil en niet omdat het vanzelfsprekend is. Maar met die vrije wil sluipt ook ogenblikkelijk het hedonisme binnen en op de een of andere manier werkt dat corrumperend. Neem bijvoorbeeld de imaginaire vrouw van 55 die met goedvinden van een medisch-ethische commissie via een gedoneerde eicel zwanger wordt en een kind ter wereld brengt. Een zuiver hedonistische actie die in een discussie over rechten nauwelijks veroordeeld kan worden: heeft niet immers iedereen recht op kindervreugd? Maar het maakt het krijgen van kinderen ook tot iets banaals, tot een van de vele leuke dingen (reizen, tafelen, golfen) waar je gelukkig van wordt. In een hedonistische cultuur word je gewantrouwd als je zegt dat je dingen doet 'omdat ze er nu eenmaal bijhoren' of 'uit plichtsbesef'. Zonder een motief van persoonlijke verrijking gaat het blijkbaar niet. Je kunt niet de zwangere vrouw van 55 afwijzen zonder dat je eigen vermeende hedonisme (in mijn geval drie kinderen) afgeschoten wordt.

Het staat me steeds meer tegen om mijn eigen doen en laten in hedonistische termen te beschrijven. Als het leven al ergens om draait, dan is het niet om 'leuk en niet-leuk', maar om een minimale plichtsbetrachting, waar je trouwens al snel je handen aan vol hebt.