Harmonieus scheiden

Beatrijs Ritsema

Toen de echtscheidingswetgeving eind jaren zestig versoepeld werd door het invoeren van een 'zonder schuld' optie leek dat een stap vooruit. Eindelijk konden mensen van elkaar afkomen zonder een beroep te doen op de zogenaamde grote leugen. Want waarom je toevlucht nemen tot beladen morele categorieën als overspel of moedwillige verlating, als de werkelijkheid er veel minder griezelig uitziet? Incompatibilité d'humeur klinkt een stuk aangenamer, menselijk gesproken. Er is geen schuldige, niemand is in overtreding, er is alleen maar een domme vergissing gemaakt, die de betrokkenen, goedwillend als ze zijn, efficiënt en pijnloos ongedaan wensen te maken.

Die behoefte aan meer efficiëntie werd ook gevoeld in het justitiële apparaat dat de groeiende stroom aanvragen niet meer kon verwerken. Hoe meer hamerstukken, hoe meer doorstroom bij de rechtbank. Maar met die pijnloosheid is het nooit wat geworden, tenzij misschien bij de groep tweeverdieners onder de dertig zonder kinderen. De rest van de echtscheidingszaken staat nog altijd in het teken van bitterheid en wrok, ook zonder dat er sprake is van een schuldige en een onschuldige partij.

Er is zelfs nog iets toegevoegd aan de onvermijdelijke ellende die een scheiding nu eenmaal met zich meebrengt, namelijk onzekerheid over hoe een en ander precies zijn beslag zal krijgen. Waar geen schuldige meer is, ontbreekt ook het slachtoffer. Tegelijk is de rol van de vader in de opvoeding van kinderen steeds belangrijker geworden. Ook al gaat hij niet met het kind naar de tandarts en de schoenenwinkel, hij heeft wel zijn plicht vervuld met luiers verwisselen en voorlezen. Een vader is meer dan de man die 's avonds het vlees aansnijdt.

Naarmate een vader meer werk van de opvoeding maakt, is hij ook minder geneigd het erbij te laten zitten, als er gescheiden moet worden. Met als gevolg dat er steeds meer gemorreld wordt aan de voorheen tamelijk vanzelfsprekende toewijzing van de kinderen aan de moeder. In Amerika zijn er verder veel fulltime werkende moeders, iets wat hun positie eerder verzwakt dan versterkt. Want als de kinderen toch onder de hoede van een werkende ouder moeten komen, dan kunnen ze maar beter naar de meest verdienende gaan, zo redeneren de vaders, of beter gezegd hun advokaten.

Die moeders laten het er intussen niet bij zitten. Dat alimentatie als pleister op de wond van een gebroken huwelijk er niet meer in zit, alla, maar de kinderen bij je weg, dat is wel even wat anders. De gelijkwaardig-ouderschapsideologie schrijft voor dat mannen even goed in staat zijn voor de kinderen te zorgen als vrouwen, dus moederschap als zodanig geeft geen been om op te staan tegenover de rechter. Er zal zwaarder geschut in stelling gebracht moeten worden. En dat gebeurt dan ook. Seksueel misbruik van de kinderen door de vader is de giftigste pijl die afgeschoten kan worden en steeds meer echtscheidingszaken spelen zich af in zo'n giftig decor. Dit drama wordt nu in grand-guignolvorm al maanden lang opgevoerd door Woody Allen en Mia Farrow.

Soms berust de beschuldiging op waarheid, soms niet. Maar zelfs in het geval van formele onwaarheid kan ik me er nog wel iets bij voorstellen. Wie zijn of haar kind aangehaald en geliefkoosd ziet worden door een onuitstaanbaar verachtelijk persoon kan een gevoel van plaatsvervangende verkrachting ervaren, een walging die los staat van de handelingen zelf maar in alle subjectiviteit niet minder reëel hoeft te zijn.

Blijkbaar is het onmogelijk het verschijnsel echtscheiding te temmen tot een van de vele rimpelingen in het leven, waarbij je als redelijke mensen om de tafel gaat zitten met als doel de schade zo beperkt mogelijk te houden. Er is geen schuld, maar er wordt toch gevochten. De man eist nu zijn rechten op, de vrouw is geen gepatenteerd slachtoffer meer, dus die rol gaat naar de kinderen.

En de 'goede' scheidingen dan, de modelvariant met gedeeld ouderschap, waarbij de kinderen onbekommerd pendelen tussen pa en ma? Dat was toch de bedoeling van de 'zonder schuld' optie, dat de vaders en de moeders in harmonie en met voortdurend overleg het ouderschap zouden continueren, zij het dan in verschillende behuizingen? Bij zoveel harmonie denk ik dan, bij zoveel beminnelijke contacten waarin steeds het welzijn van de kinderen voorop staat, hadden ze net zo goed bij elkaar kunnen blijven.