Geweld als schimmenspel

Beatrijs Ritsema

Van 'slachtvideo's' had ik nooit eerder gehoord. Volgens een reportage in deze krant is dit genre erg populair onder tieners. Een slachtfilm is een aaneenschakeling van gewelddadige en bloederige scènes (verscheurde lichamen na een vliegtuigongeluk, het verbrijzelen van een apehoofd, de elektrocutie van een misdadiger) die de suggestie van waar gebeurd wekken.

De afnemers van deze produkten hebben, zoals gewoonlijk, weinig verhelderends op te merken over wat hen hier precies in aantrekt. Er werd ene Francois opgevoerd met de uitspraak 'soms heb je gewoon zin in slachten'. Tja. Maar gelukkig staan er altijd sociale wetenschappers klaar om het verschijnsel in cultureel perspectief te plaatsen. Wat dacht Jeffrey Goldstein, universitair hoofddocent van de vakgroep Massacommunicatie van de Rijksuniversiteit Utrecht ervan? 'Als geweld een vanzelfsprekend onderdeel van onze samenleving is, dan is het ook logisch dat we ons vermaken met geweld,' tautologiseerde hij. Ach ja, de massamedia als spiegel van de maatschappij. Er is iets vagelijk mis met deze notie, wat pas duidelijk wordt, wanneer je de abstracties door concrete handelingen vervangt. Ik stel me een samenleving voor, waarin mensen de hele dag als vanzelfsprekend bezig zijn met geweld, 's avonds naar huis gaan, op de bank neerploffen en ter ontspanning een slachtfilm in de videorecorder duwen. En daar begint het feest der herkenning al.

Maar zo werkt het helemaal niet. Als er iets is wat de Nederlandse maatschappij kenmerkt is het juist de geringe rol die geweld erin speelt. Geweld is praktisch weggebannen uit het dagelijkse leven. Er bestaat geen doodstraf. Er wordt niemand meer in het openbaar gevierendeeld op het marktplein. Lijfstraffen zijn overal afgeschaft. Misdadigers en verdachten mag geen haar gekrenkt worden. Bij vechtpartijen tussen kinderen op school grijpen de leraren in. Op kinder- en vrouwenmishandeling loert een heel leger vertrouwensartsen. Dierenmishandeling is verboden, evenals vuurwapenbezit. Er bestaan geen bloedvetes tussen families. Er vinden geen duels plaats. Er is al vijftig jaar geen oorlog geweest. De enige endemische vorm van geweld is het voetbalvandalisme, en zelfs daarbinnen houdt men zich minder bezig met het afslachten van mensen dan met het vernielen van voorwerpen. Al het andere geweld berust op een uitzondering. Het is pertinent niet de normaalste zaak van de wereld dat je op straat in elkaar geslagen, verkracht of met een mes op de keel beroofd wordt. Van de mensen die dit toch overkomt stort het wereldbeeld in elkaar en als slachtoffer van geweld kunnen ze een beroep doen op trauma-hulp. Daar hoefde iemand die in de Middeleeuwen door struikrovers werd overvallen niet op te rekenen.

Ik bedoel hiermee niet de trauma-teams te ridiculiseren, ze vormen alleen een illustratie van hoe in deze maatschappij tegen geweld wordt aangekeken: het is zoiets uitzonderlijks dat een slachtoffer er zonder psychische begeleiding niet makkelijk overheen komt. Met het terugdringen van het geweld is ook de tolerantie ervoor afgenomen, althans in de dagelijkse omgang. Ik vermoed dat voornoemde Francois die graag een martelscène op de video bekijkt, nooit van zijn leven in het echt een dode heeft gezien, nooit de kogels om z'n oren heeft horen fluiten en moord en brand zou schreeuwen, als de leraar op school het zou wagen hem een draai om z'n oren te geven, omdat-ie zat te klieren.

De maatschappij is volgens Goldstein doortrokken van geweld. Dat kan wel wezen, maar dan toch vooral geweld in de vorm van schimmen (tv-beelden, films, video's, onrustbarende kranteberichten). In Sarajewo, daar heerst echt geweld. Toch denk ik niet dat de mensen daar, voor zover ze nog aan films toekomen, een voorkeur voor entertainment in de vorm van horror- of slachtvideo's aan de dag leggen.

Juist het taboe op geweld in de praktijk van het dagelijkse leven zorgt voor een zwelgen in de verbeelding ervan. Zoals de vrouwvijandige, homofobe, geweldverheerlijkende, zwarte getto-rap ook erg populair is onder blanke, middenklasse tieners uit de Amerikaanse voorsteden.

De lol daarvan is dat het eigenlijk verboden is. Achter het kijken naar macabere schimmenspelletjes op de tv steekt geen traumatische verhouding met een gewelddadige maatschappij. Hooguit verveling en gebrek aan fantasie.