Gebiedende wijs

Beste Beatrijs,

Ik leer mijn kinderen om de vraagvorm te gebruiken (‘Mag ik’ of ‘Wil je’) als ze iets nodig hebben en geen bevelen uit te delen. Laatst zaten we bij een oudere dame te eten en zij zei tegen mij: ‘Geef me de aardappelen even aan’. Mijn zoontje van zes keek daarvan op en zei: ‘Het moet zijn: “Wil je de aardappelen even geven”.’ Ze besteedde daar verder geen aandacht aan en later vroeg ik me af hoe het hoort. Ik snap wel dat je soms bevelen geeft, omdat er snel iets moet gebeuren, en als de toon plezierig is lijkt het minder een bevel. Toch vind ik dat volwassen het goede voorbeeld moeten geven en ik vind commanderen erg onfatsoenlijk. Overdrijf ik daarmee?

Bevelen of vragen

Beste Bevelen of vragen,

Voor de gebiedende wijs is een minimale rol weggelegd in de dagelijkse sociale omgang.

Voor de gebiedende wijs, die doorgaans hoogoplopende gemoederen begeleidt, is een minimale rol weggelegd op het toneel van de dagelijkse sociale omgang. Het geven van bevelen blijft beperkt tot ouders en andere opvoeders tegenover kinderen. Voorbeeld: ‘Hou daar onmiddellijk mee op!’ Ook legercommandanten (Ingerukt, mars!’), scheepskapiteins (‘Reef het grootzeil!’), leraren (‘Pak allemaal een blaadje’), sportcoaches (‘Hup, naar voren, rennen!’) en andere instructeurs zijn om redenen van duidelijkheid en efficiëntheid gerechtigd om in het vuur van de actie de gebiedende wijs te gebruiken.

Voor de rest verdient het aanbeveling om ‘Wil je’, ‘Kun je’ of  ‘Mag ik’ te gebruiken in plaats van een commando te verstrekken dat altijd een blafferige indruk maakt. Een rechtstreekse gebiedende wijs kan worden verzacht door er een vraag van te maken of een bijwoord toe te voegen. ‘Geef het zout even door, wil je?’ klinkt beter dan ‘Geef het zout hier.’ Ook voor autoriteiten (chefs op het werk, politieagenten, artsen, mensen achter een loket) verdient het aanbeveling om commando’s in de vragende vorm van een verzoek te gieten: ‘Wil je deze taak op je nemen?’, ‘Kun je het rapport eind van de week af hebben?’, ‘Mag ik uw rijbewijs even zien?’, ‘Wilt u uw linkermouw opstropen?’, ‘Kunt u hier uw handtekening plaatsen?’ enzovoort. De opdrachtgever laat aldus de theoretische mogelijkheid open dat de ondergeschikte nee zegt en, ook al is weigeren niet aan de orde, de uitwisseling verloopt dan net iets soepeler. Nota bene: autoriteiten dienen ook het bevoogdende ‘U mag’ (hier tekenen/ daar plaatsnemen/ dit formulier invullen/ daar op uw beurt wachten) te vermijden, omdat veel aldus toegesprokenen dan een rood waas voor hun ogen krijgen: wie ben jij dat je denkt mij te kunnen voorschrijven wat ik wel of niet mág?

Het is goed om uw kinderen op een niet-blafferige manier op te voeden en hen bij te brengen dat ze zelf ook zo min mogelijk moeten blaffen. Onvermijdelijk wordt deze algemene richtlijn van tijd tot tijd overtreden, zoals in het door u genoemde voorbeeld van de oude dame. In zo’n geval is het verstandig er geen aandacht aan te schenken, zeker wanneer de persoon in kwestie meer autoriteit heeft of ouder is. Het lag niet op de weg van uw zoon om haar te corrigeren, hoewel zijn reactie begrijpelijk en vergeeflijk is, want jonge kinderen zijn nu eenmaal geneigd om de aandacht te vestigen op gedrag dat ingaat tegen hoe ze het thuis geleerd hebben. U kunt (niet op het moment zelf, maar later in een privégesprek) uw zoon uitleggen dat het niet zijn taak is om oudere mensen te verbeteren, en tegelijk tegen hem zeggen dat hij natuurlijk wel gelijk had: het is niet beleefd om andere mensen te commanderen.