Flexibel

Beatrijs Ritsema

Uit het nationaal kennisdebat, dat inmiddels al weer beëindigd schijnt te zijn, is maar één kreet tot me doorgedrongen: 'levenslang leren'. Onder dit banier worden Nederlanders geacht de 21ste eeuw binnen te marcheren. Alleen op die manier zullen mensen zich staande weten te houden; wie weigert, valt uit de boot. Mijn onmiddellijke reactie is om dekking te zoeken. Help! Wegwezen! Redden wie zich redden kan! Alles is goed, als ik maar niet levenslang hoef te leren.

We hebben hier te maken met een van die als kermisprijs vermomde overheisdfilosofietjes, die burgers op geniepige wijze in een bepaald sociaal-wenselijk stramien proberen te krijgen (vergelijk: condooms zijn cool). In een variant op Woutertje Pieterse's dichtexercitie: 'Leren is een schone zaak / en geeft het mensdom veel vermaak'.

Maar leren is in werkelijkheid natuurlijk helemaal niet leuk. Het kost moeite en inspanning, je stoot je meer dan eens aan dezelfde steen, het is altijd een heel gedoe. In dat opzicht lijkt het op werken, dat ook lang niet altijd een plezier is. Zowel leren als werken worden doorgaans gecontrasteerd met vrije tijd, de uren dat je mag doen waar je zelf zin in hebt.

Nu hebben wij in onze maatschappij een indeling die er grofweg op neerkomt dat de jeugd zijn tijd aan leren besteedt en de volwassenen werken. Daar zijn efficiënte redenen voor: niet alleen zijn kinderen fysiek minder goed in staat tot werken dan volwassenen, maar ook kunnen volwassenen minder goed leren dan kinderen. Mensen moeten in de eerste twee decennia van hun leven (met een uitloop naar 25 jaar) iets te doen hebben behalve spelen. Wat ligt er meer voor de hand dan kinderen en jongeren zoveel mogelijk te laten leren, al was het maar omdat de mentale constitutie in die periode nog zo flexibel is dat het rendement maximaal is. Van het leren van vreemde talen tot algebra, van scheikunde tot het memoriseren van gedichten, van schaatsen tot piano spelen, alles gaat in de jeugdjaren beter en sneller.

Op een gegeven moment is het genoeg. Afgelopen met het leren van Griekse stamtijden, tentamens doen over boeken die je gelezen hebt, in het algemeen proeven van bekwaamheid afleggen. Op dit punt in mijn leven bepaal ik zelf of ik me nog verder wil ontwikkelen en zo ja, hoe. Als ik iets naders wil weten over psychiatrische stoornissen in de middeleeuwen, volg ik geen cursus aan de open universiteit, maar dan lees ik een boek en onthoud lekker alleen wat ik interessant vind. Dit is geen leren, dit is ergens kennis van nemen.

Met het vonnis 'levenslang leren' wordt in een moeite door de zogenaamde flexibele maatschappij binnengehaald. Ook zo'n term die mooi klinkt (wie wil er nou in een rigide maatschappij leven?) maar in concreto ongerief en onheil betekent. De flexibele werknemer is multi-inzetbaar, op afroep bestelbaar en als hij weigert zich te voegen op staande voet ontslaanbaar. Het ligt voor de hand dat ouderen meer te lijden zullen hebben van deze nadruk op dynamiek dan jongeren. Deze tendens wordt nog versterkt door de algemeen heersende gedachte dat alles tegenwoordig zo snel verandert, dat kennis van vandaag morgen niet meer bruikbaar is. Ouderen weten dat dat een mythe is. Iemand die in de jaren vijftig biologie heeft gestudeerd is uitstekend in staat om dit vak op middelbare-schoolniveau te doceren. Een zestigjarige internist is heus wel op de hoogte van het recente geneesmiddel taxol voor borstkanker, al bestond dat nog niet toen hij medicijnen studeerde. Een postbode die zichzelf met twee vingers heeft leren typen, kan na een tweedaagse computercursus achter het loket plaatsnemen. En verandert de PTT van computersysteem, dan kan er nog een cursusje van een dag tegenaan worden gegooid. Er is geen gigantische stroomversnelling, er vinden geen revolutionaire veranderingen plaats, het stelt allemaal niets voor. Er is dus ook geen reden om mensen bang te maken dat ze het niet meer zouden kunnen bijbenen. Dat dat toch gebeurt heeft een andere oorzaak: zo kunnen ouderen, die zoals bekend hogere salarissen krijgen, er beter worden uitgeknikkerd.