Er bestaat geen giftig voedsel, alleen giftige hoeveelheden

Een paar weken geleden werd er een landelijk schoolontbijt gehouden om ouders en kinderen erop te wijzen dat het nuttig is om iets te eten, voordat je de dag begint. Het leek een wenk in de trant van ‘trek een trui aan als het koud is’, maar de organisatoren kregen chagrijnig commentaar in de media: het ontbijt was ongezond, want te vet en te zoet. Arme kinderen die braaf hun boterhammetjes met pindakaas, jam, hagelslag of een lapje jonge kaas zaten te smikkelen. Afgekeurd! Je vraagt je af wat er dan wél geserveerd had moeten worden, zeker als je bedenkt dat er in alle corn flakes-varianten ook te veel suiker zit en in gebakken eieren met spek nog meer vet. Rauwe paprika met komkommer soms?

Er was een tijd dat mensen zich verschrikkelijk stoorden aan wat voor kleren iemand anders aan had. Het luisterde heel nauw. Het dragen van kleding die niet bij je stand of bij het tijdstip van de dag paste, een iets te lange of te korte rok, een verkeerde kleurstelling, de mode van vorig jaar, te wuft of juist te stijf wekte al snel misnoegen of spot. Die obsessie is al lang verleden tijd. Zowel excentrieke, ronduit lelijke als oersaaie outfits worden minzaam beschouwd als de individuele expressie van iemands authentieke persoonlijkheid. In plaats van over kleren gaat het over eten en wat daar goed en slecht aan is.

‘Voedselnazi’s’ noemt Lionel Shriver in haar boek Big Brother de mensen die vanuit een fixatie op gezondheid ideologische stelsels aanhangen over vet, gluten, onbespoten groente, E-nummers, rood vlees, bronwater, natuurlijke versus onnatuurlijke suikers en koolhydraten in het algemeen. Een treffende benaming, want het irritante van de voedselgeobsedeerden is niet zozeer dat ze een dieet volgen (dat is volstrekt oninteressant), maar dat ze evangeliseren.

De collectieve fascinatie met voedsel beweegt zich over twee sporen. De afdeling voedselporno bedient de gourmets: afnemers kijken naar de talrijke kookprogramma’s en shoppen in de nooit aflatende stroom glossy kookboeken, een van de weinige boekensectoren die nog floreren. Gourmets leggen zich toe op geavanceerde receptuur en dineren als het even kan in sterrenrestaurants. Zij zingen de lof van het goede leven. Op het andere spoor heerst angst. Hier is men bang voor zijn gezondheid en voor dikte. Ook deze afdeling wordt bediend door een onophoudelijke stroom boeken en media-uitingen. In dit geval geen exercities in hedonisme, maar specifieke voedselregels: het ene wel, het andere niet.

Brood is het nieuwe zwarte schaap. En pasta en rijst en aardappels, kortom alles waar koolhydraten en gluten in zitten (suiker was natuurlijk altijd al fout). De aandoening coeliakie (intolerantie voor gluten) mag zich in een groeiende populariteit verheugen. Twee bestsellers, De voedselzandloper en Broodbuik hebben bijgedragen aan de groeiende aversie tegen brood, waarvan de consumptie volgens de statistieken het afgelopen jaar met 2,3 procent is afgenomen. Zou die keldering in halfjes wit en volkoren misschien toe te schrijven zijn aan een verhoogde consumptie van muffins en cupcakes? Dat lijkt mij veel waarschijnlijker, gezien ook het feit dat de gerapporteerde groei van het aantal vleesverlaters en flexitariërs vooralsnog niet heeft geleid tot een vermindering van de hoeveelheid jaarlijks geconsumeerde kilo’s vlees per hoofd van de bevolking.

Er zijn duizenden verschillende voedingsmiddelen, ruwweg onder te verdelen in koolhydraten, vetten en eiwitten, en nog nooit is voor een specifiek soort eten of voor een van die drie componenten wetenschappelijk aangetoond dat het slecht is voor de volksgezondheid, individuele allergieën daargelaten. Het is ook heel raar om op dit moment in de wereldgeschiedenis, nu mensen een hogere leeftijd bereiken dan ooit tevoren, soorten eten als oorzaak aan te wijzen voor wat zich buiten die hoge ouderdom aan ziekte of lichamelijke malaise voordoet. Met voedsel ligt het niet anders dan met gif: er bestaat geen gif (geen giftig voedsel), alleen giftige hoeveelheden.

In dat laatste zit de crux. Het gaat niet om wat je precies naar binnen werkt maar om hoe veel. Van veel eten word je niet meteen ongezond, maar op den duur wel steeds dikker. Alle diëten die werken met categorische voedseluitsluitingen werpen rookgordijnen op. Ze geven mensen het idee dat het er iets toe doet wat ze wel en niet eten. Maar dat maakt niets uit. Alles is goed, zo lang het gevarieerd en vooral weinig is.