Een grillige daad van menselijkheid

Hoe fijnmaziger de diagnoses in de psychiatrie, hoe meer de ingewikkelde gevallen buiten de boot vallen. Dat zijn de perverse effecten van marktwerking in de geestelijke gezondheidszorg, volgens psychiater Damiaan Denys in een interview in de Volkskrant. Het is lonender om lichtere patiënten met eenduidige stoornissen te behandelen dan hopeloze patiënten met verschillende diagnoses tegelijk. Correcte toepassing van de wetenschappelijk verantwoorde classificatieprocedures neemt een kwart van de werktijd in beslag en deze bureaucratie gaat ten koste van de zorg zelf.

De noodkreet van Denys kun je opvatten als een pleidooi voor meer menselijkheid in de psychiatrie: minder bureaucratie, minder belang hechten aan het juiste labeltje of aan productiviteit van de instelling en meer oog voor de noden van de individuele patiënt. Volledig empirisch zal de psychiatrie nooit kunnen worden. De psychiater laveert tussen wetenschap en intuïtie. De roep om meer menselijkheid klinkt ook niet voor het eerst. Deze week las ik In Gratitude van Jenny Diski, over haar ervaringen met longkanker (ze overleed afgelopen april) en haar herinneringen aan Doris Lessing door wie Diski als tiener in de jaren zestig in huis is opgenomen.

Doorgaans blijf ik liever uit de buurt van kanker-egodocumenten, maar niet in het geval van Jenny Diski, omdat ze zo’n onvervaarde en onsentimentele manier van schrijven heeft. Ze moet niets hebben van de pathetische strijdmetaforen tegen kanker, en nog veel minder van de marathons en fietswedstrijden tegen kanker, maar van haar laconieke kankeressays gaat een bewonderenswaardige kracht uit. Geen talent voor inschikkelijkheid.

Als het heel slecht met iemand gaat, moet je hem opnemen – dat deden ze dan toch maar in de jaren zestig.

Als kind werd ze mishandeld, ook seksueel, door ouders die niet met geld, niet met alcohol en niet met elkaar konden omgaan. Haar jeugd stond in het teken van volstrekt incompetente ouders, periodes in pleeggezinnen en opvanghuizen. Ze werd verschillende keren van school getrapt, raakte aan de drugs en bouwde door overdoses en zelfmoordpogingen een stevig psychiatrisch cv op. Het verblijf in de inrichtingen deed haar niet speciaal goed. Er werd een hagelschot aan diagnoses op haar losgelaten van borderline persoonlijkheid tot psychotisch, ongetwijfeld minder wetenschappelijk onderbouwd dan tegenwoordig, ze kreeg allerhande platspuitende medicijnen, maar de inrichting bood toch een elementair soort veiligheid. Als het heel slecht met iemand gaat, moet je hem/haar opnemen, ook al is er geen sprake van een precieze diagnose en ook al stemt het kostenplaatje somber – dat deden ze dan toch maar in de jaren zestig. Ze stuurden ingewikkelde gevallen niet terug de straat op met een verwijzing naar eigen kracht of een beroep op eigen netwerk.

Gered worden door Doris Lessing op haar vijftiende was voor Diski geen onverdeeld genoegen. Lessing was zelf een getroebleerde persoonlijkheid die haar oudste twee kinderen in Afrika had achtergelaten en met haar peuterzoon Peter een schrijversleven was begonnen in Engeland. Op suggestie van Peter, een klasgenoot van Jenny, had Lessing zich op een nogal zakelijke manier over haar ontfermd. Veel warmte of moederlijkheid kwam er niet aan te pas, waarbij het de vraag is of Diski daar wel open voor had gestaan, maar toen zij aan Lessing vroeg waar ze heen moest, als Lessing haar niet meer aardig vond, kreeg ze als antwoord een ijskoude brief met een klemmend advies om nooit meer emotionele chantage te plegen.

Waarom precies Lessing die goede daad verrichtte om haar in huis te nemen blijft voor Diski in nevelen gehuld, al bleven ze tot het einde op een ongemakkelijke manier met elkaar omgaan. Mogelijk als psychologische compensatie voor de twee verlaten kinderen. Met Peter liep het slecht af. Die heeft tot z’n dood op zijn 66ste bij zijn moeder thuis gewoond, zonder werk, zonder vrienden, steeds dikker, met alleen tv. Haar eigen zoon heeft Lessing niet kunnen redden, maar voor Diski was een grillige daad van menselijkheid reden voor gemengde dankbaarheid.