Een goed mens zijn

Tijdens een wandeling vroeg in de avond door een lege winkelstraat in het Engelse Winchester spotte ik hem al van verre: een daklozenkrantverkoper. Ik deed wat ik altijd doe, vriendelijk knikken en doorlopen. Mijn man bleef staan en begon in zijn portemonnee te zoeken naar Engels kleingeld tussen de euromunten. Hij is niet alleen meer begaan dan ik met bedelaars en collectanten, hij is ook altijd in voor gesprekjes met mensen in vreemde streken. Dit tot ergernis en ongeduld van de kinderen vroeger, die zich schaamden als hij weer eens een straatartiest op een toeristenplein het hemd van het lijf vroeg. ‘Wat kan het boeien?’ mopperden ze, maar ik erger me niet, want hey, het is zijn vak om dingen te weten te komen van onbekenden.

Het ging slecht met de daklozenkrantbusiness, meldde hij even later (ik was doorgeslenterd en bekeek ongeïnspireerde etalages), de verkoper die voorheen dagelijks tientallen kranten aan de man bracht, sleet er de laatste tijd nog geen vijf per dag – passanten hebben geen contant geld meer op zak, alleen nog maar pinpasjes en creditcards. Zelf had hij ook niet genoeg munten voor de transactie, maar de verkoper had geen wisselgeld voor een bankbiljet en had het krantje voor driekwart van de prijs meegegeven, waarschijnlijk uit dankbaarheid voor het kunnen vertellen van zijn levensverhaal. Eigenlijk wilde mijn man wat kleingeld uit mijn portemonnee om weer terug te lopen en zijn schuld te voldoen, maar inmiddels had ik genoeg van het oponthoud. ‘Zo is het wel weer mooi geweest,’ zei ik, ‘laten we een restaurant zoeken.’Wij geven duidelijk een totaal andere invulling aan de waarde filantropie. Ik doe ook wel aan liefdadigheid, maar afstandelijk door geld over te maken aan goede doelen, waar ik eerst over heb nagedacht. Ik heb geen zin om oog-in-oog te staan met collectebussen en geplastificeerde identiteitskaarten ten behoeve van mistige zieligheid en laat mijn man de zaak aan de deur afhandelen, als de bel gaat omstreeks etenstijd (hij geeft altijd wat, ik bijna nooit). Mijn man is van de momentaan persoonlijke richting, ik meer van de abstracte aanpak. Hij is aardig voor de onbekende, behoeftige medemens, ik ben betrekkelijk onaangedaan of regelrecht onverschillig.

Onverzoenlijke conflicten komen niet voort uit verschillen in belangen of waarden, maar uit miskenning van de ander als persoon.

In het interessante NRC-zomeravondgesprek tussen hoogleraar sociale psychologie Naomi Ellemers en Rijdende Rechter John Reid ging het over wat er aan de wortel ligt van conflicten tussen mensen. Op het oog is er sprake van strijdige belangen, waarover onderhandeld kan worden en waar een rechter een uitspraak over kan doen, maar het echte probleem ligt meestal dieper en heeft volgens Ellemers met waarden te maken, die bij iemands identiteit horen. Voorbeeld: twee mensen maken vakantieplannen, de een wil vliegen naar de zon en de ander verzet zich tegen vliegreizen omdat hij de planeet wil sparen. Onderliggende boodschap van de milieuadept: wie in het vliegtuig stapt is moreel slecht bezig. Dat is inderdaad een aanval op de ander z’n integriteit. Tegelijk is zo’n gesprek tussen goede bekenden toch niet helemaal voorstelbaar. Meestal weet je wel globaal hoe de ander in elkaar zit, voordat je samen vakantieplannen maakt. Gemeenschappelijke opvattingen zijn ontegenzeggelijk een voorwaarde in vriendschap en liefde, maar ‘het goede’ of ‘het rechtvaardige’ kan op duizend verschillende manieren worden ingevuld en doorgaans zie ik het niet als een persoonlijke aanval als iemand pakweg veganisme propageert, al was het maar omdat ik die specifieke manier van een goed mens zijn niet zo belangrijk vind.

Onverzoenlijke conflicten komen niet voort uit verschillen in belangen of waarden, maar uit miskenning van de ander als persoon, als iemand die ertoe doet. Het ligt altijd aan de relatie zelf, waarin iets kapot is gegaan, nooit aan de variabele inhoud van de ruzies. Mijn man deelt kleingeld uit, ik niet. Gelukkig hechten we er niet veel betekenis aan. Het krantje bleef ongelezen.