Een geheim tussen miljoenen geheimen is geen geheim meer

De onthullingen van klokkenluider Edward Snowden over de spionage van de Amerikaanse inlichtingendienst zorgden voor een wereldwijd schandaal met tal van repercussies in afzonderlijke landen, zoals het afluisteren van Angela Merkel en, in Nederland, de kwestie of minister Ronald Plasterk wel of niet op de hoogte was. Toch bleef de reactie onder gewone internetgebruikers en mobiele telefoneerders opmerkelijk tam. Het leek alsof het weinig mensen wat kon schelen dat hun e-mails, telefoonverkeer en surfgedrag tot op de klik nauwkeurig werden opgeslagen voor nadere inspectie.

Het ging, zoals de autoriteiten bezwoeren, bij telefooncontacten alleen maar om ‘geaggregeerde metadata’, met andere woorden niet om de inhoud van communicatie, maar om wie er met wie contact onderhield. Tja, hoe geruststellend is het idee dat een veiligheidsambtenaar een stapel enveloppen op z’n bureau heeft en daarvan netjes de geadresseerde en de afzender op een lijst noteert? Als het landsbelang dat eist, gaat die envelop natuurlijk toch open.

Datgene wat iemand bijzonder maakt verdwijnt in een oceaan van zinloze feiten.

Gewone burgers lopen om twee redenen niet warm voor een principiële discussie over privacy. De ene is het bekende sentiment ‘ik heb niets te verbergen’. Dit komt voort uit het idee dat geheime diensten zich nu eenmaal moeten bezighouden met de jacht op terroristen en als dat lukt via het speuren in internetdata, des te beter. Een eerzame burger heeft daarvan niets te duchten. De andere reden is diffuser en heeft te maken met wat men onder privacy verstaat. Geheimen worden vooral gekoesterd ten opzichte van personen – op niveau van internationale instanties verliezen ze aan betekenis, zeker wanneer de particuliere geheimen van een persoon op een hoop worden gegooid met die van miljoenen andere individuen. Datgene wat iemand bijzonder maakt verdwijnt in een oceaan van zinloze feiten. En dan nog: wat stellen de spiedende ogen van de NSA eigenlijk voor, wanneer ze niet eens in staat zijn om een van de radar verdwenen Boeing op te sporen?

Tegen het elektronisch patiëntendossier bestond en bestaat wel maatschappelijk verzet, omdat het heel goed denkbaar is dat medische informatie over een persoon door verzekeraars of kwaadwillende particulieren uit zo’n systeem wordt gelicht. De databerg die de NSA verzamelt is te groot en te veel. Hoe meer big data om door te ploegen, hoe moeilijker het wordt om nog iets relevants naar boven te halen. Op het commerciële vlak wordt ook voortdurend geknaagd aan de privacy van de individuele burger. Google en Facebook schotelen gebruikers op grond van hun klikgedrag speciaal toegesneden advertenties voor, zodat je bestookt wordt met reclame voor lamswollen truien, terwijl je er net een hebt aangeschaft en er dus geen nodig hebt. Natuurlijk kreeg de ING-bank woede over zich heen, toen bekend werd dat ze aankoopgegevens van klanten wilden doorverkopen aan bedrijven, zodat die gerichte advertenties konden versturen. Rot op met je reclame!

Privacyschending vanuit commerciële motieven is irritant, maar niet gevaarlijk. Tenslotte beslist iedereen nog altijd zelf waar die z’n geld aan wil spenderen. Privacyschending van overheidswege interesseert de meeste mensen evenmin, omdat ze de staat vertrouwen. Dat kan verkeerd uitpakken, wanneer een staat zich ontpopt tot dictatuur en zich tegen (een deel van) de eigen burgers keert, maar daar is op dit moment in de westerse democratieën geen sprake van, dus de desinteresse van burgers om er een principezaak van te maken valt wel te begrijpen. Sabotage kan altijd later nog.

Wie in Amerika echt paranoïde is over de verzameldrift van de overheid kan intussen de nieuwe app ‘Secret’ aanschaffen (in Europa nog niet op de markt) als een vervanging van Facebook. Hierop kunnen mensen anoniem geheimen delen met hun eveneens anonieme vrienden. Eindelijk kun je, niet gehinderd door sociale conventies en de plicht om façades op te houden, je fetisj opbiechten, de nare gewoontes van de baas wereldkundig maken en speculeren over wat de buurvrouw in haar schild voert. Zonder digitale sporen achter te laten! De app schijnt in korte tijd enorme aftrek te hebben gevonden. Afgezien van de bedenkelijke ethiek ervan vraag ik me af wie geïnteresseerd kan zijn in anonieme, privacygevoelige uitingen. Roddel over onbekende personen is vooral saai en roddel over bekenden alleen de moeite waard, als de verteller geen masker draagt. Qua sabotage van de NSA zal die Secret-app geen zoden aan de dijk zetten.