De ware zelfbeschikker delegeert niet

Gevallen van dubbele zelfeuthanasie wantrouw ik ten diepste. Onlangs stond er een opmerkelijke overlijdensadvertentie in de NRC, waarin het echtpaar Van der Heijden-Van der Eerden (de man was vroeger CDA-Kamerlid) kennis gaf van zijn eigen dood die inmiddels had plaatsgevonden. Ik vind het verdacht dat twee mensen hun lot zo sterk aan elkaar verbonden hebben dat ze op precies hetzelfde moment, ogen dicht en vooruit met de geit, een eind aan hun leven maken. De gedachte dat het onmogelijk is om zonder de ander te leven hemelt het idee zielsverwantschap op tot absurde proporties. Het is romantische kitsch.

In werkelijkheid vallen twee mensen nooit in die mate met elkaar samen. Als ze beweren dat zij wel aan dat ideaal beantwoorden, komt dat doordat de een de ander totaal heeft opgeslokt en aan zich onderworpen. Van een stel dat met één mond spreekt is de een baas en de ander slaaf. Het is geen genoegen voor toeschouwers, bijvoorbeeld de kinderen van zo’n echtpaar, om met een buikspreker plus pop om te gaan, omdat bij narcistische collusies zelden duidelijk is wie er welke rol vervult.

In de warrige afscheidswoorden van het echtpaar, bij wijze van minimanifest afgedrukt in de advertentie, klinkt een beschuldigende, licht verongelijkte toon door. Er wordt gewag gemaakt van ‘de algemene zwakte van de hedendaagse coalitiepolitiek’, ‘de discussie over zelfgekozen levenseinde’, maar toch ook, verrassend, van ‘ernstig aangetaste zorg’. Enfin, ze wilden dood en ze vonden dat ze daar een fiat van de maatschappij of van de politiek voor hadden moeten krijgen. In dat opzicht sluit hun actie precies aan bij de recente discussie over voltooid leven, waar het kabinet een balletje over heeft opgegooid. De inzet is of uitzichtloze levensmoeheid als apart criterium kan gelden, buiten de bestaande euthanasiewet, om iemand desgewenst te helpen overlijden. De doodswens van een hoogbejaarde met een voltooid leven moet wel te onderscheiden zijn van een door depressie ingegeven doodswens, die niet acceptabel is als criterium voor euthanasie, omdat depressie mogelijk behandelbaar is.

Deze kluwen valt niet te ontwarren. De twee zogenaamd onderscheidbare categorieën lijken te sterk op elkaar. Het is niet heel vreemd dat veel mensen van eind tachtig, negentig-plus het wel zo’n beetje gezien hebben in het leven. Voor zo ver ze niet lijden aan dementie (een aparte categorie) hebben ze last van allerhande kwalen die hun zintuigen en bewegingsvrijheid aantasten, ze moeten afscheid nemen van activiteiten waar ze plezier in hadden. Ze raken hun vrienden en generatiegenoten kwijt aan de dood, hulpbehoevendheid en eenzaamheid nemen toe, ze worden steeds afhankelijker van hun kinderen en professionele zorgverleners. Ze spelen geen rol van betekenis meer, ze doen er niet meer toe, ze voelen zich misbaar. Of betrokkenen hier nu wel of niet depressief van worden doet er niet eens toe – hoogbejaardheid gaat onvermijdelijk gepaard met deze ervaringsfeiten.

Alleen al het meedogenloos eenzijdige ontvangen doet verlangen naar de dood.

Meer en betere ouderenzorg kan de oplossing niet zijn, omdat het geen maatschappelijk maar een existentieel probleem is. Meer empathie, meer betrokkenheid, meer knikjes en aaitjes zijn allemaal voorbeelden van humouring, zoals de term in het Engels luidt: je bent iemand ter wille, je komt hem tegemoet, je beschermt tegen ongerief, je praat naar de mond, je plooit en schikt, je paait. Degenen die het de hoogbejaarde naar de zin maken (familie, verzorgers, vrijwilligers) zijn de gevers, de ontvanger rest louter abjecte dankbaarheid. De menselijke geest is gehecht aan wederkerigheid, dus alleen al het meedogenloos eenzijdige ontvangen doet verlangen naar de dood.

Moet die alleszins begrijpelijke wens dan toch maar gehonoreerd worden met een aparte voltooid-leven-wet? Nee, omdat de huidige euthanasiewet al voorziet in  gevallen van gestapelde klachten en omdat het niet in de zelfbeschikkingsgedachte past om zelfbeschikking te delegeren aan een stervensbegeleidingsteam. Zo moeten alsnog anderen het vuile werk opknappen. De ware zelfbeschikker beschikt zelf en kan altijd ophouden met eten.