De esthetische imperatief

Beatrijs Ritsema

Afvalgoeroe Montignac lijkt me zo ongeveer de grootste oplichter sinds Uri Geller. Niet dat ik zijn werken bestudeerd heb, maar een man die het gerecht 'boterham met kaas' op de zwarte lijst plaatst hoef je niet serieus te nemen en al degenen die dat wel doen, zouden zich eerder zorgen moeten maken over de laagte van hun IQ dan over de hoogte van hun lichaamsgewicht.

De theorie van Montignac over de kwalijke (bedoeld wordt 'dikmakende') gevolgen van het combineren van vetten en koolhydraten is de zoveelste variant van het Atkins-dieet uit de jaren zeventig en het brood-dieet uit de jaren tachtig. Van Atkins mocht je alles eten wat je wilde, als het maar geen brood, aardappels of suiker was. Bij het brood-dieet moest je je de ene dag beperken tot droog brood en water en mocht je de volgende dag alles eten waar je maar zin in had. De dag daarna weer brood en zo verder.

Dit is allemaal pertinente onzin, zelfs als het werkt, want niemand kan het natuurlijk volhouden om langer dan een paar weken alleen zalm en sla te eten en de aardappeltjes te laten staan of om bij het ontbijt kaas en hagelslag te eten zonder een boterham als onderleggertje. Dat gaat snel tegenstaan.

Een dag of tien geleden kreeg de uitgever van het Montignac-boek vijf minuten gratis reclame in het NOS-journaal. Dat was op zichzelf al schandalig: dat de obcurantistische ideeën van een op geld beluste zwendelaar kritiekloos geëtaleerd werden, alsof het levenswijsheden van Spinoza betrof. Maar veel erger nog om aan te zien was de geestesgesteldheid van het publiek. In de reportage zag je een zaal vol Montignac-adepten die devoot in hun ganzelever zaten te prikken, een glaasje rode wijn erbij. Er werden mensen op straat geïnterviewd. Iedereen zei desgevraagd dat hij/zij te zwaar was en graag een paar kilo eraf wilde, maar het bizarre was: ik zag helemaal niets bijzonders aan die mensen. Ze zagen er volstrekt normaal uit!

Mensen die over hun lichaamsgewicht of over afvaldiëten zeuren zijn per definitie vervelend. Ik zou niet snel een saaier gespreksonderwerp weten. Tot hoever kun je zinken in onbenulligheid? Ga een kruiswoordpuzzel oplossen of de hond uitlaten, alles is beter dan te tobben over die stompzinnigste aller obsessies, je eigen gewicht.

Toch wordt iedereen van harte aangemoedigd om dat nu juist wel te doen. Bij volksgezondheid luidt men al enige tijd de noodklok: de Nederlandse bevolking komt in snel tempo aan; overgewicht en vetzucht kost de samenleving 800 miljoen gulden per jaar (hoezo? iedereen betaalt toch zelf z'n chips en chipolatataart?), en zelfs een geringe mate van overgewicht brengt al risico's voor de gezondheid met zich mee. De alarmerende boodschap is duidelijk. We worden dik en vadsig en graven ons graf met onze eigen tanden.

Artsen en volksgezondheidambtenaren staan en bloc klaar met hun voorspelbare remedies: minder eten, meer lichaamsbeweging, zo blijven we gezond. Maar de link tussen deze drie factoren is minder solide dan het zich laat aanzien. Als het werkelijk (en dan bedoel ik wetenschappelijk) waar was dat dik zijn ongezond is, dan zou de verwachte gemiddelde levensduur al enige jaren op z'n retour zijn. Het klopt dat Nederlanders nu flink wat dikker zijn dan pakweg twintig jaar geleden. Maar we worden gemiddeld vijf jaar ouder dan twintig jaar geleden, dus zo ongezond kan die dikte nu ook weer niet zijn. Ik zal niet zo ver gaan om het om te draaien en te beweren dat meer lichaamsgewicht blijkbaar leidt tot een langer leven, maar het valt in ieder geval moeilijk staande te houden dat zelfs een gering overgewicht al gezondheidsrisico's met zich meebrengt. Want wat is in hemelsnaam een gering overgewicht? Twee kilo, vijf kilo? tien kilo? Alsof voor elk persoon het ideale standaardgewicht ergens in ivoor gebeiteld staat!

Het krantenlezend publiek dat deze hap-snap theorieën over dikte en gezondheid voor zoete koek slikt, laat zich gewillig in de gewenste richting duwen, al bestaat hun persoonlijke motivatie minder uit gezondheid danwel uit esthetica. Mensen willen heus niet afvallen om een hartkwaal te ontlopen (wat bovendien niet eens zou lukken), maar om op een Spice Girl te lijken. Artsen en publieke voorlichters die ten strijde trekken tegen het patatje-oorlog en de frikadel verdenk ik er ook van hun patiënten/doelgroepen meer op Spice Girls te willen laten lijken. Ze verkopen esthetica onder het mom van gezondheid. Ze zijn niet bezorgd voor het lichamelijk welzijn van de gemiddelde Nederlander, maar ze vinden hem of haar te dik en dikte boezemt walging in.

Wie maar genoeg van die signalen opvangt of onbenullig genoeg is om ze zelf te genereren, slaat vanzelf aan het diëten. En dan is het pleit verloren, want afvaldiëten leiden, zoals bekend, in het overgrote deel van de gevallen tot gewichtstoename op de lange termijn. Je verliest tien kilo en twee jaar later heb je er twaalf kilo bij. Je doet het nog eens en hetzelfde gebeurt weer. De diksten onder de dikkerds, de moddervette slagschepen van lillend vlees, hebben vaak een hartbrekende dieet-historie achter de rug. Zij zitten gevangen in de wraak die hun eigen lichaam op hen heeft genomen.

Wat moet een mens doen? In beweging komen soms? Helpt ook niet, want van bewegen krijg je honger. Wie zich een paar uur op het sportveld inspant, heeft meer honger dan wie de hele dag met z'n neus in de boeken zit. Wat je eraf beweegt, eet je er precies weer bij.

We leven in een ongelooflijk overvloedige cultuur. Nooit eerder kostte het zo weinig tijd en moeite om smakelijk, gevarieerd eten op tafel te krijgen. Je zou denken dat de vrijgekomen tijd aan andere dingen besteed zou worden, aan geestelijke ontwikkeling of aan interessante hobbies, of aan je inzetten voor een (nog) betere wereld en dat mensen de bijkomende kilo's voor lief zouden nemen. Maar nee, men lijdt nu onder het regime van de weegschaal zoals vroeger onder dat van het kruisbeeld en de zondagschool. 'Leef ik in zonde?' is vervangen door 'ben ik wel een esthetisch verantwoord persoon?' Het is zelfgeselend hedonisme van het miezerigste soort. Geef mij de kroketten maar door.