De eerste sekse

Helen Fisher:

De eerste sekse. Over de eigenschappen van vrouwen

Uitgever Contact. Vertaling Marlou Gemmeke. 400 pag. f

Vergeleken met de eerste helft van de 20ste eeuw (en daarvoor) beschikken vrouwen nu over ongekende vrijheid, macht en ontplooiingskansen. Toch is er geen sprake van gelijkheid tussen de seksen. Topposities in het bedrijfsleven, technische en fysiek zware beroepen kennen een oververtegenwoordiging van mannen en ook in het gezinsleven worden de taken niet gelijk verdeeld. Al wordt de kloof smaller, hij blijft hardnekkig, reden om opnieuw in de biologie te duiken. Wat is het precies, na aftrek van de wet gelijkberechtiging, de kies-exact-campagne en de positieve discriminatie, wat een vrouw tot een vrouw maakt en een man tot een man?

Antropologe Helen Fisher combineert in haar boek De eerste sekse wetenschappelijke inzichten uit de biologie met het onvervalst heilig vuur van de vrouwophemeling. Uit de jaren zeventig kennen wij deze richting als het essentie-feminisme: de vrouw als maangodin en oermoeder, vredestichtster, gevoelsmens, uit op harmonie en geïnteresseerd in allerhande menstruatierituelen. Fishers zwelgen in het vrouwelijke doet denken aan die heksensabbaths van weleer.

Waarin onderscheiden vrouwen zich zoal van mannen? Een greep uit Fishers overzicht: taalvaardigheid, het interpreteren van non-verbaal gedrag, ze voelen, proeven, ruiken, horen beter, geduld, het vermogen aan verschillende dingen tegelijk te denken, een brede, contekstuele kijk op alles wat zich voordoet, plannen maken op de lange termijn, netwerken en onderhandelen, de aandrang om te zorgen, een hang naar samenwerking, consensus bereiken, leiding geven binnen egalitaire teams.

De sterke punten van mannen, ruimtelijk en technisch inzicht, concentratievermogen en de gave om emoties onder controle te houden, steken hier ontegenzeggelijk wat magertjes tegen af. Mensen die onverstoorbaar modelspoorbaantjes bouwen, terwijl de kinderen een verdieping lager aan het krijsen zijn, daar komt het mannelijk profiel eigenlijk op neer. Nu kan men geen algemeen boek schrijven over sekseverschillen zonder stereotypieën erin. Ook de meest naïeve mensbeschouwer zal desgevraagd met dezelfde observaties komen: mannen zijn fysiek sterker en ambitieuzer, vrouwen zijn zorgzamer en uiten hun emoties meer, mannen doen meer aan competitie en zijn monomaner, vrouwen zijn sterker op het relationele vlak, mannen vallen op jong en mooi, vrouwen op macht, enzovoort. Helen Fisher beschrijft hetzelfde als wat Aristoteles, Thomas van Aquino en de m/v op de Albert Cuijpmarkt eerder al was opgevallen. Haar bijdrage aan de discussie ligt vooral op het vlak van de positieve herformulering. Eigenschappen die vanaf de Middeleeuwen tot en met Buytendijks theorie over de vrouw nog voor minpunten doorgingen (emotionaliteit, intuïtie, gebrek aan ambitie) worden nu door Fischer met klaroengeschal aangehaald als kenmerken van de niet langer verborgen vrouwelijke superioriteit (zie ook de titel van haar boek).

Die superioriteit zit niet alleen in feitelijke scores op tests van bijvoorbeeld zintuiglijke vermogens, maar vooral in de contouren van een nieuwe maatschappij die, zoals Fisher schetst, bij uitstek geschikt voor vrouwen zal blijken. Hierbij moeten we denken aan de vervanging van de hiërarchische organisatie door een systeem van vrij toegankelijke, laterale netwerken met flexibele werkers die op een gelijkwaardige manier met elkaar samenwerken, aangevoerd door managers die oog hebben voor sociaal-emotionele factoren en een win-winhouding tentoonspreiden. In het onderwijs en de media zullen vrouwen de boventoon gaan voeren, voorspelt Fischer, door hun uitzonderlijke taalvaardigheden en hun brede contextuele kijk op dingen. Met hun sociale vaardigheden zullen zij de dienstensector en de detailhandel beheersen. Het rechtssysteem zal onder hun invloed verder humaniseren. Omdat hun fijne motoriek zo goed ontwikkeld is, zullen ze de mannelijke chirurgen verdringen. De hele medische wereld zal zich ontwikkelen in een meer contextuele, holistische richting. Vrouwen zullen 'gezondheidscentra' oprichten, waarin het aanleren van goede voedingsgewoonten en het nemen van voldoende lichaamsbeweging gecombineerd wordt met meditatie en spiritualiteit. Hola, denk ik bij mezelf, als ik daar niet naar toe wil, moet ik zeker extra ziekteverzekering betalen. Een dergelijke waarschuwing voor sceptici staat inderdaad een paar pagina's verderop verstopt tussen gejuich over kruidenthee, aromatherapie, huismiddeltjes, homeopathie en andere alternatieve (correcte term: 'aanvullende') geneeswijzen, waar vrouwen kennelijk een patent op hebben. Als de feminisering van de maatschappij tot gezondheidsfascisme leidt, geef mij dan maar het patriarchaat.

En zo gaat het voort: vrouwen domesticeren de wereld, ontwerpen strategieën voor de lange termijn, hebben een bijzonder talent voor het loskrijgen van fondsen, doen aan liefdadigheid, halen het geweld van de tv af. 'Misschien zullen vrouwen zelfs meer menselijke manieren introduceren om onze laatste levensdagen te slijten; er zijn al nieuwe rituelen rondom het sterven voorgesteld zoals een kalme bootreis met dierbare vrienden voorafgaand aan euthanasie.' Op dit punt aangeland werd ik door heftige walging bevangen. Helen Fisher heeft geen flauw benul wat doodgaan betekent. Ze ontkracht hier met haar onnozele praatjes haar eigen theorie van de perfect empathische vrouw.

Over de biologische achtergronden van de man-vrouwverschillen tenslotte heeft Fisher weinig meer te vertellen dan het bekende evolutiepsychologische verhaal over de mannen die op jacht gingen en de vrouwen die de kinderen kregen. Ook het om de haverklap verwijzen naar testosteron, respectievelijk oestrogeen heeft niets met een wetenschappelijke verklaring te maken.

Verschillen tussen de seksen bestaan wel degelijk, maar ze zijn altijd kleiner dan de verschillen tussen mannen onderling of tussen vrouwen onderling. Wie de ene sekse op alle fronten de hoogte in steekt kan wetenschappelijk noch menselijk serieus worden genomen.

Beatrijs Ritsema