Beste Beatrijs,
We begraven onze doden in het heden en verleden met zorg en eerbied. Daarmee geven we uiting van liefde en respect voor de overledene. Is het dan wel juist dat we in Egypte de graven openbreken en dat de vondsten verdeeld worden over de musea? Ook in Nederland vinden regelmatige archeologische opgravingen plaats waarbij graven, overigens zeer zorgvuldig, worden ontheiligd. Wat zouden wij ervan vinden dat opa of oma over 500 jaar in hun oude kleding worden tentoongesteld in het archeologisch museum van de nieuwe stad Norden aan de kust van de sterk uitgedijde Noordzee? Kortom, wat zegt de etiquette hierover?
Respect voor de doden
Beste Respect voor de doden,
Hoe ouder bepaalde vindplaatsen met menselijke resten, hoe minder scrupules er bestaan voor opgraven en musealisering. U noemt het voorbeeld van graven openbreken in Egypte, maar er is tegenwoordig geen sprake meer van verdeling van de opgegraven mummies en schatten over musea in de rest van de wereld. Wat in een bepaald land wordt opgegraven blijft in dat land. Er is zelfs een groeiende beweging om archeologische vondsten en kunstvoorwerpen die in vorige koloniale eeuwen verscheept zijn naar Europese musea terug te brengen naar het land van herkomst. In Europa zelf worden ook vondsten gedaan uit prehistorische tijden. Neem bijvoorbeeld de jager die de naam Utzi kreeg die in een gletsjer werd gevonden of het veenmeisje in Drenthe, dat ook ergens in een vitrine ligt nadat er onderzoek op gedaan is.
Ik zie geen principieel verschil tussen het opgraven van dinosaurusbotten of het opgraven van mummies of toevallig geconserveerde menselijke resten, zoals van inwoners in Pompei. Van 99,999 procent van de doden blijft toch niets over, en al helemaal niet in geval van crematie. Maar de afstand in tijd tussen een gevonden of tentoongestelde dode en de levenden is een belangrijke factor. Zo vond ik persoonlijk die in 2010 rondreizende tentoonstelling ‘Body Worlds’ van zogeheten ‘geplastineerde lichamen’ van recent overledenen tamelijk smakeloos (ik heb hem dan ook niet bezocht), ook al hadden betrokkenen er zelf toestemming voor gegeven en ook al had de tentoonstelling geen sensationele, maar informatieve oogmerken. Zo’n mentale drempel ervaar ik niet met overblijfselen van mensen die lang geleden zijn overleden. Ik heb dan ook geen probleem met het idee dat er over vijfhonderd jaar iemand van nu, gekleed in spijkerbroek, telefoontje in de hand geklemd, in een museum (toch ook een soort heiligdom) te bewonderen zal zijn.
Ik ben het met de briefschijver eens. Doden van welke eeuw dan ook horen in vrede te rusten en niet weer opgegraven te worden. En al helemaal niet tentoongesteld te worden! Een graf ruimen vind ik dan ook verschrikkelijk. Gelukkig woon ik in een klein dorp in Duitsland waar ik in vrede mag blijven liggen. Als hier een graf opnieuw gebruikt gaat worden bedekt men de eventuele resten met een laagje zand en laat die overblijfselen met rust.
Daarbij is het ook zo dat veel graven al na 10 jaar geruimd worden, wat denkt u wat er met de overblijfselen gedaan wordt? dat is respectlozer dan honderden jaren oude overblijfselen voorzichtig opgraven en tentoonstellen in een museum.
Als je ervan uitgaat dat het lichaam de aardse jas is en dat degene die daarin gewoond heeft in een voor ons onzichtbare wereld verder is gegaan, dan maakt het niet uit.
Ik zou me wel beschikbaar stellen, zodat ze me over 500 jaar kunnen tentoonstellen. Heb je toch een beetje het idee dat je iets goed doet én dat je mensen na zo’n lange tijd nog kunt raken.
Nieuwe stad Norden?
Deze stad bestaat al meer dan 750 jaar…………
Ik raad aan om de documentaire “Secrets of the saqqara tomb” eens te kijken waar een beeld gegeven wordt hoe men te werk gaat. Ik vond het bijzonder om te zien hoe de archeologe die de botjes bij elkaar legde te werk ging. Ze was er zich terdege van bewust dat het mensen geweest waren en ging heel respectvol te werk. Ik vond het mooi om te zien.
Mij mogen ze hebben!
Overigens wordt er ook door archeologen steeds omzichtigr omgegaan met menselijke resten. In Angelsaksiche landen nog meer dan hier. Musea hebben er een speciale code voor.
Dat gaat ondertussen zo ver dat het Museum van Oudheden in Leiden de prachtige en ontroerende uitgepakte kindermummie niet meer in de permanente collectie laat zien. Dat is echt heel jammer, want het is een prachtig, onroerend kinderlijkje dat juist zorgt voor een hele menselijke verbinding met dit verre, vaak zo ongrijpbare verleden.
Oordeel zelf: https://www.rmo.nl/collectie/topstukken/uitgepakte-mummie-van-een-kind/
Ik denk niet dat die doden zo ingepakt en verzekerd weggeborgen werden met de bedoeling dat ze later geëtaleerd zouden worden. Ik liep een keer rond in een antieke bibliotheek, met heel veel oud geboend hout, prachtig inlegwerk in de vloeren en boekenkasten, waar je met sloffen over je schoenen moest lopen. Stond plotseling voor een glazen kist met een mummie en vond dat erg indiscreet.
Nederland heeft, net als veel andere Europese landen, het Verdrag van Valletta getekend aangaande cultureel erfgoed. In Nederland komt dat in de praktijk neer op het volgende: er wordt niet opgegraven totdat het erfgoed in de grond verstoord dreigt te raken. In een dichtbebouwd land als Nederland gebeurt dat regelmatig, want er wordt veel gebouwd. Dus het zijn niet de archeologen die de graven uit het verleden willen verstoren, zij zijn degenen die zorgen dat de menselijke resten nog zorgvuldig opgegraven en onderzocht worden voor de bulldozer erdoor gaat voor de funderingen van de nieuwste Vinex.