Dagen van wraak

Door informatie die de NSA verzamelde schijnt het afgelopen jaar in Nederland één terroristische aanslag verijdeld te zijn (en in heel Europa een stuk of vijftien). Daar zou ik alles over willen weten: hoe de snode plannen eruit zagen, wat precies de verdachte signalen waren en tot welke actie is overgegaan. Maar die nieuwsgierigheid wordt nooit bevredigd om dezelfde redenen als waarom de informatie in de eerste plaats werd verzameld: veiligheid! In dit opzicht kunnen burgers de instanties alleen maar op hun woord geloven.

Het is heel moeilijk om iets te voorkomen, waarvan je niet weet óf het zich wel zal voordoen. En als iets níet gebeurt, weet je nooit of dat komt, doordat iemand van tevoren heeft ingegrepen of doordat het eenvoudig niet is gebeurd. Dit is het probleem waarvoor zelfmoordwetenschappers zich gesteld zien. Deze week las ik over een initiatief voor zelfmoordpreventie: naar analogie van de daling van het aantal verkeersslachtoffers (een paar jaar geleden waren dat er nog 800 per jaar – in 2013 bleef de teller op 400 steken) zou er een gerichte maatschappelijke aanpak moeten komen om ook de zelfmoordaantallen substantieel naar beneden te krijgen. Bij verkeersdoden is het niet zo moeilijk om preventiemaatregelen te bedenken. Met verplichte airbags, lage alcoholdrempels, strikte maximum snelheden, een alert politieapparaat dat overtreders op de bon slingert kom je een heel eind. Een kwestie van de omgeving zo inrichten dat verkeersdeelnemers zo min mogelijk schade kunnen aanrichten. Maar zelfmoord is een individueel probleem en een individuele beslissing. Wie krijgt daar van tevoren een vinger achter?

Behalve het ontoegankelijk maken van spoorwegemplacementen luidt het algemene antwoord hierop: monitoren. Potentiële zelfmoordenaars in de gaten houden, uit hun tent lokken, begeleiden, het vreeswekkende niet vermijden maar juist benoemen, alternatieven laten zien, enfin een vorm van therapeutisch handelen, waar de meeste mensen niet geëquipeerd voor zijn en waar de doelgroep doorgaans weinig open voor staat. Daar komt bij dat veel zelfmoorden ook nog eens in een impuls gebeuren, zoals bekend van mensen die een mislukte poging ondernamen. Extreme acties staan nog meer dan gewone handelingen onder invloed van toeval. De oorzaak-gevolg-keten in een willekeurig individueel geval is zelden dwingend of transparant, wat ten koste gaat van de voorspelbaarheid. Er zijn altijd tal van mensen in vergelijkbare omstandigheden die nooit zo’n stap zetten.

Op 23 mei was voor Elliot Rodger, een 22-jarige drop-out student in Santa Barbara, Californië, de Day of Retribution aangebroken. Hij stak drie mannelijke huisgenoten dood met een mes en doodde drie studentes op straat met een pistool. Het bloedbad leverde nog een aantal zwaargewonden en zelf bracht hij het er ook niet levend van af. In een selfie-filmpje dat hij kort daarvoor op Youtube plaatste kondigde hij wraak aan voor de vernederingen die hij zijn hele leven had ondergaan. Hij had nooit seks gehad, zelfs nog nooit met een meisje gezoend. Hij was door iedereen afgewezen en behandeld als loser. Alle vrouwen en mannen om hem heen zouden gestraft worden voor de misdaad dat zij de seks genoten waar hij als waarlijke alpha male recht op had.

Interessanter dan dit megalomane gebazel van een gestoorde is het manifest dat hij nagelaten heeft en ook kort van tevoren via internet rondstuurde (toen zijn ouders het onder ogen kregen, waarschuwden zij voor de tweede keer de politie, maar die kwam te laat). Op Slate.com valt dit geschrift van 140 pagina’s na te lezen en ik heb zelden verontrustender lectuur gelezen, in de zin van tunnelvisie, hoogmoed en afzichtelijk zelfmedelijden. Je zou er een hele psychiatrische riedel op kunnen loslaten over narcisme en andere psychopathologie, maar ik las het vooral op concrete voorbeelden van afgewezen en vernederd worden, en die staan er niet in! Elliot Rodger schrijft zijn autobiografie vanaf zijn geboorte tot zijn smadelijke einde en nergens staat ook maar een voorbeeld dat hij met een meisje een praatje begint en zij hem afwijst. Een iets minder van haat vervuld persoon met vergelijkbare sociale problemen zou een kandidaat voor zelfmoord zijn geweest. Rodgers aanklacht valt te beschouwen als het briefje dat zelfmoordenaars vaak achterlaten. Als zo’n diep verknipt figuur al niet veel eerder serieuze alarmbellen heeft doen rinkelen, wat kan preventie voor de niet-kwaadaardige types dan uitrichten?