Chronologie

Beatrijs Ritsema

In een studiehuis zitten en dan geschiedenis moeten doen. Dat lijkt me voor een scholier toch wel een behoorlijke misère. De eenzaamheid. Het gebrek aan houvast. Maar toch vooral de sadistische opdracht om informatie op te sporen en te assembleren die allang door anderen is opgespoord en geassembleerd, namelijk door erkende historici. Een beetje slimme scholier beseft enerzijds dat hij erg weinig weet en anderzijds dat er efficiënte en minder efficiënte wegen zijn om iets te weten te komen. Een handzaam en overzichtelijk leerboek bestuderen kost natuurlijk een fractie van de tijd en moeite die gepaard gaat met ronddwalen in bibliotheken, surfen op het Internet en uit die baaierd van los zand zogenaamd kritisch iets relevants destilleren.

De onderwijsvernieuwers van de laatste dertig jaar hebben de bestaande vakken voorzien van steeds uitzinniger doelstellingen, met als resultaat dat ook de vroegere, meer bescheiden, doelstellingen niet meer gehaald worden. Dit gaat voor alle vakken op, maar ik beperk me nu even tot geschiedenis.

In de pre-mammoetwet-tijd kwam er geen noemenswaardige doelstelling te pas bij het vak geschiedenis. Men vond eenvoudig dat kinderen geschiedenisonderwijs behoorden te krijgen. Niet vanuit het oogpunt van vaardigheden aankweken, maar louter omdat het absurd zou zijn niets van geschiedenis te weten. Zoals het absurd is als iemand over zijn persoonlijke verleden zou zeggen: ik ben wel eens in Parijs geweest, maar ik weet niet meer of het op m'n zesde, mijn zestiende of mijn zesentwintigste was. Bij analogie is het idioot als mensen totaal onwetend zijn over de grote lijnen van hun eigen collectieve geschiedenis. Zo'n onwetendheid dehumaniseert mensen tot het niveau van een grazende koe, die van haar leven geen gedachte aan haar voorouders wijdt.

Het beschaafde idee van deelname aan het collectief geheugen – ik aarzel om het technokratische woord 'doelstelling' ervoor te gebruiken – is achtereenvolgens door onderwijsvernieuwers opgetuigd met leukheidseisen, de verplichting tot maatschappelijke relevantie en met de eis tot ontwikkeling van vaardigheden. Dit alles gericht op de vergroting van het inzicht in de geschiedenis. Jammer genoeg is tijdens deze lange weg naar meer inzicht iets elementairs verloren gegaan: de kennis van de chronologie zelf. Dit is nu blijkbaar zo'n nijpend probleem dat staatssecretaris Netelenbosch de feitenkennis opnieuw als expliciete doelstelling wil opvoeren, terwijl de trend jarenlang neerkwam op het aankweken van vaardigheden om informatie te kunnen lokaliseren en manipuleren.

Bronnenonderzoek en -vergelijking zijn bespottelijk hoge eisen om aan scholieren te stellen. Dit soort vaardigheden valt onder de categorie wetenschap bedrijven en wie eraan begint zonder gedegen basiskennis verzuipt in een betekenisloos moeras. Het kan nog zo leuk aangepakt worden met plaatjesboeken die wel museumcatalogi lijken (even duur ook), met thematische benaderingen en creatieve doe- en zoekopdrachten, het blijft uiteindelijk een postmoderne manier van kennisverwerving. In het postmodernisme overheerst de willekeur: niets is beter dan iets anders, alles is relatief. De ultieme consequentie van deze denkwijze is dat er van de geschiedenis niets te leren valt. Fouten in het verleden gemaakt, zullen altijd weer worden herhaald. Dus waarom zou je de moeite nemen de feiten te leren? Misschien is dat waar, maar tegelijk is het wel een heel cynische boodschap voor kinderen.

Geschiedenis als een verzameling verhalen over good guys en bad guys, verankerd in jaartallen en periodes, wekt een illusie van orde en urgentie, alsof er door de eeuwen heen vooruitgang is geboekt en fouten vermeden kunnen worden. Deze illusie is de verborgen agenda achter de eis van feitenkennis. De terugkeer van de jaartallen is alleen al belangrijk om een voor kinderen noodzakelijk minimumniveau van optimisme bij het vak geschiedenis in stand te kunnen houden. Dat de staatsecretaris dit erkent is een stapje vooruit, maar wat is er intussen een geld verspild aan overmatige leukheid en pretentieuze floddervaardigheden.