Boeken lezen is geen medicijn

De sociale wetenschappen zullen nog eens te gronde gaan aan hun jaloezie op de exacte natuurwetenschap. De methodologie van het laboratorium, zo geschikt om de wetmatigheden van de materie mee te onderzoeken, faalt hopeloos wanneer het menselijk gedrag onder de loep wordt genomen. Alsof je een drilpudding door een zeef heen drukt – een procedure die op z’n best niets verheldert over de aard van de pudding en op z’n slechtst tot verkeerde conclusies leidt.

Tot mijn genoegen las ik onlangs dat er eindelijk een eind is gemaakt aan twee sociaal-wetenschappelijke waarheden, die zo vaak aangehaald en nagepraat zijn dat ze de status van gemeenplaats hadden bereikt. De ene zogenaamde waarheid is dat tien procent van de kinderen in het geheim een andere biologische vader heeft dan de man die als zodanig optreedt (door overspelige moeders ondergeschoven kindjes dus). Dit weetje spreekt zo sterk tot de verbeelding dat mensen het maar al te graag voor zoete koek willen slikken. Zelfs de NCRV, toch bepaald geen hijgerige omroep, gebruikte de wetenswaardigheid als ankeiler bij het programma ‘Dna onbekend’. Heerlijk om te zwelgen in de slechtheid van de mens. Maar het onderzoek klopt niet. Natuurlijk klopt het niet. Het percentage is veel te hoog. Er lopen genoeg slinkse bedriegers rond, maar dat er in elke schoolklas van dertig drie onwetende koekoeksjongen zouden zitten is te bespottelijk om te geloven.

De andere mythe die onderuit gehaald is het verschijnsel dat een groep vrouwen die langere tijd met elkaar verkeert in een gezin of een studentenhuis of een klooster op den duur hun menstruatie gaan synchroniseren. Ook dit is iets wat ik nooit heb geloofd. Waarom zouden vrouwen dat doen, wat is het nut daarvan? Het scheen met feromonen te maken te hebben – alsof dat iets zou verklaren. Enfin, ook dit verschijnsel, wat me altijd afkeer inboezemde (ze moeten van mijn stonden afblijven!), blijkt het product van sloppy onderzoeksmethodes. De eerder gevonden resultaten konden ondanks uitgebreide inspanningen niet gerepliceerd worden.

Fijn, de onzin kan van tafel. Ik kan niet wachten tot iemand zich gaat wijden aan het debunken van het onderzoeksresultaat dat vrouwen aantrekkelijker worden gevonden als ze ovuleren (het verschil met niet-ovuleren lijkt me te minimaal om serieus te nemen), of dat vrouwen die aan de pil zijn slechtere partnerkeuzes maken dan vrouwen die niet aan de pil zijn (het tegendeel lijkt me eerder aan de hand), of dat mannen er een hoger marstempo op na houden, wanneer ze met hun partner over straat lopen dan met zomaar een vrouw. Dat laatste onderzoek is inhoudelijk gezien van een knulligheid die je niet voor mogelijk houdt. Als het al goed gekwantificeerd is (en dat zal wel niet, een meetfoutje is snel gemaakt), blijft nog steeds raadselachtig wie dit wil weten, wat we eraan hebben en waarom hier überhaupt tijd en onderzoeksgeld aan is besteed.

Is het wandelende-mannen-onderzoek te pietepeuterig om meer dan een geeuw op te wekken, je hebt ook onderzoek dat op wat meer relevantie mikt en interessante vragen pretendeert te beantwoorden. Bijvoorbeeld: wat is het nut van romans lezen? Typisch zo’n vraag, waar je eindeloos over kunt touwtrekken zonder dat er ooit definitief uitsluitsel komt. Behalve het betrekkelijk voor de hand liggende ‘goed voor de woordenschat’ valt er weinig concreets over te zeggen en verzeil je al snel in een normatief moeras. Maar P. Matthijs Bal (van de VU) ontdekte zowaar dat het lezen van fictie leidt tot meer empathie. Proefpersonen die zich hadden onderworpen aan een regime van een paar uur lang lezen in Sir Arthur Conan Doyle of José Saramago scoorden na deze ‘emotionele work-out’ beter op een test om emoties te herkennen op gefotografeerde gezichten dan mensen die niet hadden gelezen.

Het zal vast netjes uitgerekend zijn, maar ik geloof het niet. Fictie lezen is een onderdeel van iemands levensstijl, zoals moslim of moeder zijn dat ook is. Het kleurt je blik op de wereld, maar je wordt er geen beter (empathischer) mens van. Als er werkelijk een robuust verband was tussen die twee, zouden mensen ook empathischer moeten worden van het kijken naar films, series en soaps, tenslotte dezelfde stuff als waar literatuur van gebrouwen wordt. Over nietszeggende relaties gesproken! Dit soort onderzoek maakt me moedeloos en mistroostig over waar de sociale wetenschap zich mee bezighoudt.