Bedorven embryo’s

Beatrijs Ritsema

In een diepvriezer staat de tijd praktisch stil. Je moet van goede huize komen om het verschil te proeven tussen versgeplukte boontjes in de zomer en diezelfde boontjes drie maanden later, diepgevroren en ontdooid. Tussen een versgeproduceerd embryo van 37 graden Celsius en eentje in de diepvries is nog minder verschil, omdat de vloeibare stikstof van min 200 graden de tijd nog verder tot stilstand dwingt. De houdbaarheid is onbeperkt als van een rol scheepsbeschuit.

Het manipuleren van de tijd hoort bij de standaardgimmicks van de science-fiction, een verstrooiend genre met filosofische uitstapjes, bijvoorbeeld naar het verband tussen oorzaak en gevolg. Het is lang geleden dat ik science fiction las, maar wat ik ervan onthouden heb is dat het zelden goed afloopt met gepruts aan de vierde dimensie.

Bevroren embryo's lijken hier een geschikte illustratie van. De bedoeling ervan is om onvruchtbare echtparen toch aan een kind te helpen. De geoogste en handmatig bevruchte eitjes overwinteren in de vloeibare stikstof en worden op een geschikt moment ontdooid en in de baarmoeder losgelaten. Meestal blijven er een paar in reserve voor latere pogingen. Zolang de hele procedure volgens de planning verloopt, is er niets aan de hand. Maar wat te doen als er ruzie komt?

Er hebben zich al verschillende gevallen voorgedaan van echtparen die in scheiding lagen, waarbij geheel onduidelijk was wat er met de diepgevroren embryo's moest gebeuren. In de staat New York betwistten twee ex-echtgenoten elkaar de zeggenschap over hun potentiële nageslacht. De man wilde af van hun bestaan, de vrouw wilde doorgaan op de ingeslagen weg en een of meer zwangerschappen bij zichzelf teweeg brengen.

De viercellige organismen in een koelbox zijn eigendom van de twee betrokkenen, zij het een ander soort eigendom dan hun materiële bezittingen, waarvoor met een beetje getouwtrek altijd wel een verdeelsleutel gevonden kan worden bij een scheiding. Diepgevroren embryo's lijken meer op levende have, alleen minder uitgesproken dan huisdieren of kinderen. Uiteindelijk besloot de rechter dat ze gelijkgeschakeld moesten worden met een ongeboren vrucht in de moederschoot. En omdat het de vrouw is die beslissingsbevoegdheid heeft over al dan niet aborteren, wees de rechter in dit geval de zeggenschap toe aan de ex-echtgenote.

Na deze overwinning kondigde de vrouw aan via de rechter onderhoudsplicht en alimentatie af te zullen dwingen van haar ex-man bij elke gelukte geboorte. En zo zit er achter elke deur met narigheid een deur met nog grotere narigheid. Voor de man (die overigens in hoger beroep gaat – daar nodigt dit soort ruzies nu eenmaal toe uit) moet dit een onverdraaglijk vonnis zijn.

Mannen kunnen geen vrouwen tot abortus dwingen, al hebben ze nog zo'n weerzin tegen het vaderschap. Een vrouw beschikt in dit opzicht over meer macht dan een man. Maar volstrekt machteloos is de man nu ook weer niet, want hij had altijd een condoom kunnen aantrekken.

Er is pas werkelijk sprake van machteloosheid, als een vrouw zich na mislukking van het huwelijk de klompjes gemixt erfelijk materiaal toeëigent en aan de slag gaat om een gezin van wie weet wel drie of vier kinderen te stichten. In het vonnis wordt geen onderscheid gemaakt tussen baas in eigen buik en baas in de gemeenschappelijke koelbox, maar vanuit de man gezien komt het laatste neer op genenroof met voorbedachten rade. Iemand van zijn sperma beroven ligt in dezelfde sfeer als iemand tegen haar wil sperma opdringen. De man is dus eigenlijk verkracht.

Het is daarbij een beetje vreemd gedwongen te worden tot medewerking aan medische hoogstandjes, die zo ingrijpen in het persoonlijk leven. Zelfs voor het verwerven van bruikbare organen van gestorvenen is toestemming van de familie nodig.

De embryo's zitten intussen wemelend van potentie in de koelbox, klaar om geïnplanteerd te worden en zich te ontwikkelen tot nuttige burgers. Maar buiten de antiseptische ijzigheid van hun stikstoftank heeft de tijd niet stilgestaan. Het traject tussen oorzaak (in vitro fertilisatie) en gevolg (een spartelende baby) is door bederf aangetast. Zodra die embryo's ontdooien, raken ze ook besmet.