Afspiegeling

Soms doet de regering ook nog wel eens iets goeds. Het afschaffen van het diversiviteitsbeleid voor scholen bijvoorbeeld. Jarenlang heeft de overheid zich ingespannen om het bestaan van witte en zwarte scholen tegen te gaan door in te zetten op menging van autochtone en allochtone leerlingpopulaties. Dit is niet gelukt, omdat de bevolking zich niets gelegen liet liggen aan stimuleringsmaatregelen. Ouders hebben hun eigen motieven om een bepaalde school te kiezen voor hun kinderen, en overheidsideeën over wat een maatschappelijk wenselijke keuze zou zijn spelen daarbinnen geen rol. Het beleidsspeerpunt van de school als afspiegeling van de maatschappij is daarmee verlaten en dat is maar goed ook, want overheidsgeld kan beter ingezet worden om het onderwijs zelf te verbeteren dan voor iets ongrijpbaars als afspiegeling.

Het afspiegelingsideaal houdt in dat iets kleins (een club, een school, een bedrijf, een instelling) precies zo samengesteld moet zijn als het grotere geheel van de maatschappij. Hoe meer de samenstelling van het kleine lijkt op de samenstelling van het geheel, hoe beter. Niet verwonderlijk leidt de eis van numeriek correcte afspiegeling tot aantijgingen over achterstelling van niet-gerepresenteerde groepen.

In discussies over vrouwenemancipatie komt dit punt telkens weer naar voren. Nu eens heeft een promovenda in de communicatiewetenschap uitgezocht dat in Nederlands drama vrouwen zelden aan het werk in een baan worden opgevoerd, maar des te vaker in de keuken staan. Dan weer ontdekt een andere vlijtige turver dat op de opiniepagina’s van kwaliteitskranten slechts twintig procent van de stukken door vrouwen zijn geschreven. Ook is becijferd dat van de bijdragen aan Wikipedia, waar iedereen aan kan meedoen en waar geen drempels voor bestaan, slechts dertien procent door vrouwen zijn geschreven. Volgens de theorie van de afspiegeling zijn dit soort man-vrouw-verschillen altijd fout: vrouwen zouden baantjes moeten hebben in dramaseries, de helft van de opiniestukken in kranten moeten schrijven en de helft van de Wikipedia-artikelen. Maar misschien speelt zich in het privéleven van vrouwen meer drama af dan in hun saaie baantjes en misschien vinden veel vrouwen dat ze wel wat leukers te doen hebben dan stukken schrijven voor de opiniepagina of feitjes rangschikken voor de Wikipedia. Afspiegeling van het grote in het kleine is een irreële eis die mensen in een mal dwingt vanwege hun demografische kenmerken.

De vrijheid van schoolkeuze is belangrijker dan het voeren van een spreidingsbeleid voor een nooit te verwezenlijken afspiegelingsideaal. Consequentie van het accepteren van het fenomeen witte en zwarte scholen betekent wel dat het postcodebeleid óók onmiddellijk moet worden afgeschaft. Oorspronkelijk was dit bedoeld om het autochtone ouders in een gemengde wijk onmogelijk te maken hun kind aan het andere eind van de stad op een witte school in te schrijven. Maar het postcodebeleid ontneemt natuurlijk ook aan allochtone ouders de mogelijkheid om hun kind op een school naar hun voorkeur in een andere wijk te doen. Als de schoolkeuze principieel vrij is, dan moet die ook in de praktijk vrij zijn en is het handhaven van postcoderestricties even verwerpelijk als een spreidingsbeleid.

Het voordeel van vrijheid en keuzemogelijkheden aan afnemerszijde is dat scholen zich scherper kunnen profileren in wat zij te bieden hebben. In Nederland hebben scholen van verschillende religieuze of onderwijskundige signatuur evenveel recht op subsidie als openbare scholen, mits ze voldoen aan de standaarden van goed onderwijs. Christelijk, katholiek, islamitisch, dalton of antroposofisch maakt niet uit, zolang de cito- of eindexamenresultaten maar in orde zijn. Het is heel vreemd dat een katholieke school in Volendam door de Commissie Gelijke Behandeling van discriminatie wordt beschuldigd als de schoolleiding geen hoofddoekjes in de klas wil. Even ongerijmd als wanneer het blad Opzij het recht ontzegd zou worden om een gehoofddoekte moslima als redacteur te weigeren. Als bijzondere scholen geen bijzondere regels mogen stellen aan hun afnemers, kunnen ze net zo goed worden opgeheven, want dan hebben ze geen onderscheidende functie meer.

Bij een maximale vrijheid van ouders om een school naar hun gading te kiezen past een even grote vrijheid van scholen om regels te stellen overeenkomstig hun religieuze of onderwijskundige overtuiging.