Beste Beatrijs,
Mijn oudere zus is dementerend en zit in een verpleeghuis. Haar man is overleden. Laatst bezocht ik haar op haar verjaardag, ze werd 86, en haar schoonfamilie was er ook. Die zongen toen ‘Lang zal ze leven’. Ik vond het zo smakeloos. Ik heb mijn mond gehouden, maar het zit me nog dwars. Had ik er iets van moeten zeggen?
Niet nóg langer leven
Beste Niet nóg langer leven,
Het is pijnlijk voor u om mee te maken dat uw zus is weggegleden in dementie en afhankelijkheid. Voorstelbaar dat de samenzang in deze omstandigheden door uw ziel sneed. Aan de andere kant: meer dan een obligaat ritueel is het niet en het duurt gelukkig maar heel kort. Het alternatief is: niks doen, niet zingen, geen felicitaties. Maar zo’n bijeenkomst met familieleden op bezoek bij een dementerend persoon moet ook iets gezelligs hebben, want je kunt niet met z’n allen in een kring zitten te somberen. Er was ongetwijfeld taart, mensen zaten koffie te drinken, en dan, tja, zet iemand ineens ‘Lang zal ze leven’ in om de gezelligheid te onderstrepen. Hadden ze beter niet kunnen doen, al was het maar uit piëteit met u als zus van de patiënte, maar goed, ze deden het wel.
Vat u het alstublieft niet letterlijk op! De schoonfamilie probeerde op hun manier vast te houden aan de traditie van het verjaardagsfeestje. Het was niet kwaad bedoeld en het kon ook geen kwaad voor uw zus. Schouders ophalen en bij uzelf denken: Laat maar gaan, ze weten niet beter.
Vertrouwde liedjes en huiselijke rituelen zijn dingen die bij dementerenden nog lang een glimp van herkenning kunnen oproepen, ook als ze hun eigen familie niet meer herkennen. Toen mijn grootmoeder al veel te ver heen was om te weten wie ik was, merkte ik dat ze soms reageerde als ik een oud en bekend liedje voor haar zong: ze glimlachte, wiegde haar hoofd op de maat en probeerde af en toe zelfs een beetje mee te zingen.
Ik vind het zingen van de schoonfamilie hier dan ook zeker niet ongepast.
Ja, de tekst krijgt in dit geval een wrange bijbetekenis, maar daar ging het inderdaad niet om. Ik ben blij dat de briefschrijfster haar (begrijpelijke) gevoelens voor zich gehouden heeft, en ik wens haar veel sterkte.
Bij een verjaardag wordt het verstrijken van een levensjaar en het beginnen van een nieuw levensjaar gevierd. Het feit dat de briefschrijfster/schrijver speciaal op de verjaardag langskomt, heeft eigenlijk dezelfde boodschap als het liedje: je komt om iemand een gelukkige verjaardag te wensen.
Als de confrontatie met verjaardagsrituelen zo zuur is, had de schrijver/schrijfster beter op een andere dag op bezoek gekomen en zichzelf de ergernis uitgespaard. Wel op de verjaardag komen, maar kwaad zijn dat de verjaardag daadwerkelijk wordt gevierd is hypocriet.
Ik heb een soortgelijke ervaring als Klaartje. Gedurende enkele jaren heb ik met een groepje mensen van de plaatselijke afdeling van de Vereniging Huismuziek (terzijde: als je een instrument bespeelt of zingt: word lid, daar kun je veel plezier aan beleven!) kerstliedjes gezongen in een verpleeghuis voor dementerenden. Aan de gezichten van de meeste bewoners was hun herkenning zichtbaar en inderdaad, sommigen bewogen hun lippen en ‘zongen’ mee.