Verplicht vrijwilligerswerk

Met het faillissement van V&D, Perry Sport en nog zo wat winkelketens komen duizenden mensen in de WW terecht. Die moeten allemaal op zoek naar nieuw werk. Een deel daarvan, vooral jongeren, zal slagen. Een ander deel, waaronder relatief meer ouderen, zal nergens worden aangenomen en belandt na verloop van tijd in de bijstand. Als ze tenminste alleenstaand zijn. Wie een werkende partner heeft krijgt niets.

Hoewel de economie al weer een tijdje in de lift schijnt te zitten, valt daar op het gebied van baanmogelijkheden weinig van te merken. Wie eenmaal is ontslagen komt nooit meer als vaste kracht aan de bak. Van laag- tot hoog opgeleid improviseren werkenden een inkomen bij elkaar als zzp’er met tijdelijke contracten. Het is een klusjeseconomie, een hosselbestaan, prima geschikt voor de sterken en de initiatiefrijken, maar net iets minder voor de zwakkeren zonder talent (zzt’ers).

De nadruk op eigen verantwoordelijkheid culmineert in de zogeheten Participatiewet die benadrukt, alsof niet iedereen dat allang weet, dat wederkerigheid de norm is: voor wat hoort wat, tit for that, iedereen moet meedoen, en denk vooral niet dat er zoiets bestaat als een gratis lunch. De overheid is streng maar rechtvaardig en dat geldt ook voor mensen in de bijstand, die een tegenprestatie dienen te leveren in de vorm van vrijwilligerswerk. Twintig gemeentes lappen deze verordening aan hun laars tot ongenoegen van Staatssecretaris Jetta Klijnsma. Een nieuwe variant van de weigerambtenaar?

Het zijn waarschijnlijk eerder pragmatische dan principiële motieven waarom gemeentes geen zin hebben om bijstandsgerechtigden achter hun broek te zitten om hun steentje bij te dragen aan onze schitterende verzorgingsstaat. Het is lastig om onwillige burgers in beweging te krijgen en een goede sanctie is er niet, want de bijstand ís al het bestaansminimum. 960 euro voor een alleenstaande volwassene, 1370 euro voor samenwonenden. Je moet er toch niet aan denken daarvan rond te moeten komen. Wanneer daar een strafkorting op wordt toegepast, gaan mensen niet aan het werk, maar neemt hun schuldenproblematiek toe, zodat de overheid alsnog moet inspringen. Er gaan al handenvol met geld naar opvang van daklozen, alcoholisten en verwarde mensen. Het heeft weinig zin om weigerachtige bijstandsgerechtigden over te hevelen naar de categorie van totale losers.

Het lijkt op die manier al bijna een misdrijf om geen werk te hebben.

Het probleem van verplicht vrijwilligerswerk is dat het concurreert met echt vrijwilligerswerk, met stages en met taakstraffen. Echte vrijwilligers vind je in het verenigingsleven en in sectoren die met de mens te maken hebben: zorgbehoevende ouderen, kinderen, vluchtelingen. Maar een hulpbehoevende, eenzame oudere heeft niets aan een ongemotiveerde, weerspannige vrijwilliger. Die is gebaat bij een opgewekte vrijwilliger of een leergierige stagiair. Klusjes die los staan van de mens dan? Afwassen in spoelkeukens, straat vegen, plantsoenendienst, graffiti verwijderen, sneeuw schuiven valt ofwel onder regulier werk dat een fatsoenlijke financiële beloning vereist, ofwel onder taakstraffen. Het is heel vreemd om gewone ongeschoolde werkers in bijvoorbeeld de schoonmaaksector te verdringen met de categorie verplicht vrijwilligers, net zoals het ook eigenaardig is om bijstandsgerechtigden gelijk te schakelen aan mensen die een taakstraf hebben opgelopen. Het lijkt op die manier al bijna een misdrijf om geen werk te hebben.

Er zitten ruim 400.000 mensen in de bijstand, evenredig verdeeld over leeftijdscategorieën. Dat is ongeveer vier procent van de beroepsbevolking. Het is een constante over de eeuwen heen dat in elke grotere groep (een bedrijf, een organisatie, een vereniging, een school, een land) ongeveer vijf procent van de deelnemers niet kan meekomen, dwars ligt, wanprestaties levert, zielig, zwak, onbetrouwbaar en eigenlijk niet te handhaven is. De linker staart van de normaalverdeling valt per definitie niet naar het midden te duwen, hoe sterk de overheid ook aandringt op tegenprestaties. Toch genieten mensen in de bijstand niet van hun gratis lunches. De bijstand zelf is al ellendig genoeg.