In veel Europese landen werken ze nog met centen. Sta je in een Italiaans dorp een ijsje af te rekenen, zitten er drie losse centen bij je wisselgeld. Laat alsjeblieft zitten! zou ik willen zeggen, als ik de juiste formulering paraat had en als het niet zo nuffig zou klinken. Toen de euro werd ingevoerd waren ze er in Nederland snel bij om de muntstukken van een en twee cent af te schaffen. Binnen een paar weken, als ik me goed herinner, hingen er in alle winkels briefjes met ‘we ronden af op vijf cent’.
En terecht. Heel vervelend om een portemonnee vol waardeloos muntgeld met je mee te voeren. Ik heb zelfs een hekel aan stuivers. Niet alleen die van de euro, vroeger ook al aan de guldenstuiver. De koperkleur bevalt me niet, de munt is te groot en hij is te weinig waard. Ik doe dan ook altijd mijn best om stuivers zo snel mogelijk kwijt te raken, ook al duurt het langer om het gepaste bedrag bij elkaar te vissen. Soms gooi ik ze in de bus voor buitenlandse munten om er van af te zijn.
Contant geld is op z’n retour. Winkels hebben een duidelijke voorkeur voor pinnen en proberen klanten zo ver te krijgen hun pinpas te trekken. ‘Ook voor kleine bedragen!’ staat er dan aanmoedigend bij de kassa. Dat winkels liever pintransacties willen is begrijpelijk. Die kassa’s vol geld trekken overvallers aan om maar te zwijgen van het riskante geldtransport naar de bank. Er zijn supermarkten die het contante geld helemaal hebben afgeschaft, maar bij de gewone Albert Heijn is de verdeling in betalingen fifty-fifty, waarbij de langste rijen niet staan voor de ‘alleen pinnen’ kassa.
Er lijkt een tweedeling onder burgers te ontstaan: degenen die alles met een bankpasje betalen, geen contant geld meer op zak of in huis hebben, en degenen die hardnekkig met portemonnees blijven rondsjouwen, waarin behalve een pinpas ook bankbiljetten en munten die ze – tergend langzaam voor mensen achter hen in de rij – uittellen om hun aankopen te betalen. Zelf hoor ik bij de contant-geldliefhebbers. Ik heb het idee dat ik puttend uit een overzichtelijk bedrag in mijn portemonnee beter zicht op mijn uitgaven houd dan wanneer ik zonder limiet kleinere en grotere bedragen rechtstreeks van mijn bankrekening pin. Als ik 250 euro uit een pinautomaat trek, geeft dat het prettige gevoel dat ik mezelf loon uitkeer. Gaan we het verbrassen of gaan we rustig aan doen? Vrijheid!
In een cashloze maatschappij is elke transactie traceerbaar en controleerbaar.
Blauwdrukeconomen zouden het liefst al het contante geld in de hele maatschappij afschaffen. Cash is buitengewoon criminaliteitsgevoelig. Het hele criminele circuit inclusief zwartwerkers, belastingontduikers en illegalen drijft op cash. Zouden de bankbiljetten verdwijnen uit het maatschappelijk verkeer, dan hebben drugshandelaren geen emplooi meer. Alle klusjes (oppassen, huishoudelijk werk) zouden per bankoverschrijving betaald moeten worden en niemand zou nog een oude sok met geld hebben om de economie nodeloos mee te vertragen.
Waarom is een land zonder contanten zo’n angstaanjagend vooruitzicht? In de eerste plaats natuurlijk omdat je je kinderen niet de waarde van geld kunt bijbrengen zonder tastbare munten en biljetten. Zakgeld geven, tellen, rekenen, sparen, spenderen, verliezen is onmogelijk zonder het treffende beeld van Oom Dagoberts geldpakhuis. Een cashloze maatschappij betekent ook dat elke transactie controleerbaar en traceerbaar is. Het is makkelijk nagaan hoe het zit met volkomen legale alcohol- en tabakaankopen van willekeurige burgers. Of met de suiker- en vetconsumptie. Er is geen enkele manier meer waarop geld anoniem van eigenaar kan wisselen.
Geld heet niet voor niets het slijk der aarde. Een land waar alle modder uit verdwenen is en vervangen door transparante steriele banksaldo’s zal z’n ziel verliezen. Mensen zonder baar geld dwalen weerloos rond in een onafzienbaar panopticum.
Jammer. Na vijf prima alinea’s blijkt de voorlaatste compleet ongefundeerd. De iPad-generatie zal toch heus wel in staat zijn om de waarde van geld prima digitaal te leren (al dan niet via spelletjes) en anonieme geldtransacties blijven voor wie het echt interesseert gewoon mogelijk met behulp van onder andere de opkomende cryptocurrencies.
De kassarij bij AH hier ter plaatse is korter omdat meer mensen contant betalen willen. Soms wijs ik mensen met weinig boodschappen op de mandjeskassa, maar dat wordt nog wel eens afgewimpeld: liever contant betalen. Doe ik zelf ook. Het geeft een beter inzicht.
Er zijn winkels waar ze graag je muntgeld inruilen voor je geldbriefjes. Ik zie de euromunten vrij slecht in de portemonnee en nam een handvol kleingeld om het te betalen bedrag duidelijker uit te kunnen tellen. Daar werd gelijk zoveel mogelijk kleingeld van genomen. De €2-munten mocht ik houden. Het Nederlandse geld was wel makkelijker en lichter en onze briefjes mooier.
Het voordeel van contant geld boven pasjes: munten en biljetten zijn de zaak van de overheid, bankpassen en creditcards van bedrijven. In feite kan de verstrekker van een pas bepalen waar een consument mag betalen (kwestie van afgesloten contracten), terwijl de overheid hier geen onderscheid in maakt.
Ik vind het jammer als contant geld zou verdwijnen. Ik zie mezelf nog met m’n centjes in de hand naar de ijscokar rennen, als die door de straat reed. Een boodschapje doen voor mijn moeder, naar de bakker. Je spaarpot omdraaien om te tellen of je al genoeg hebt voor je gedroomde aankoop. Kan allemaal niet meer in de toekomst, of je moet een kind met een pinpas op pad sturen.
Het komt ‘big brother’ wel goed uit. Echt niet alleen om criminelen te controleren… Men weet ook graag waar u en ik gaan en staan en waar en wanneer we ons geld spenderen.