De goede, oude tijden waren verschrikkelijk

De Auvergne is een van de meest onderkomen en armste regio’s van Frankrijk. Vulkanisch gebied, onherbergzaam, dun bevolkt. Al eeuwen lang staat de Auvergnois voor het spreekwoordelijke boertje van buten, waar de rest van het land een beetje lacherig op neerkijkt, zeker die lui uit Parijs. Wie daar vandaan komt stamt eigenlijk uit de Middeleeuwen. Hoewel ze er heerlijke Cantal kaas hebben, kan ik goed begrijpen dat wie daar geboren wordt zo snel mogelijk weg wil, want er is verder niks te doen.

Er zijn ook mensen die er juist naar toe gaan. Niet alleen toeristische passanten die uit zijn op een authentieke ‘La France profonde’ ervaring, maar immigranten die zich metterwoon vestigen. Voor een habbekrats kun je er een stuk land met een ruïne krijgen. In de NPO-serie Holland.doc keek ik naar de film ‘Paradis’ over Sander en Marie-José uit Nijmegen, veertigers, die hun autarkische droom in de Auvergne meenden te kunnen waarmaken. Nu ja, hún droom? Zo te zien ging het vooral om de levensvervulling van de man, een overlevingsproject waar heel veel gesjouw met stenen aan te pas kwam en waar de vrouw zich maar bij had aangesloten omdat ze verder niks beters te doen had in haar leven. Ze bungelde er een beetje bij en zat te klagen over ‘te weinig tijd en ruimte voor zichzelf’. Het was niet eens duidelijk of die twee eigenlijk wel een stel waren, zo weinig uitwisseling en reflectie vond er tussen hen plaats.

Zo’n Robinson Crusoe onderneming intrigeert mij, omdat ik me afvraag wat er precies wordt nagejaagd. Voor de vrouw zal het avontuur wel in het teken van een inmiddels verzuurde liefde hebben gestaan, maar de man had wel degelijk een plan, waar ik graag meer van had willen weten. Jammer genoeg kwam hij nauwelijks aan het woord en voordat ik het wist was de film alweer afgelopen. Gemiste kans.

Adam en Eva in het paradijs: een claustrofobische hel.

Toch liet de klacht van de vrouw over te weinig privacy goed zien waarom elke poging tot een autarkisch leven tot mislukking gedoemd is. Niet omdat het zwaar en vervelend is om stenen te verplaatsen, schapen te villen en op schrale bodem groente te verbouwen, maar omdat je altijd tegen dezelfde koppen zit aan te kijken. In ‘Paradis’ zelfs tegen maar één andere kop – dat moet echt de hel zijn. Als de verboden appel er niet was geweest, hadden Adam en Eva wel een andere reden gevonden om zich uit hun paradijs te laten verbannen, want de hele idylle is onverdraaglijk claustrofobisch. Elke romantiek over goede, oude tijden, toen mensen een authentieker leven met meer onderlinge verbondenheid leidden, is vals. De goede, oude tijden waren allemaal verschrikkelijk, niet alleen omdat het leven onaangenaam, bruut en kort was (weinig comfort, veel sterfte), maar vooral ook omdat er niet te ontkomen viel aan de allesbepalende kleine, sociale kring waarin je verkeerde.

Veel problemen van deze tijd worden teruggevoerd op het toenemende individualisme: echtscheiding, de proliferatie van eenpersoonshuishoudens, singles die geen partner kunnen vinden, eenzame bejaarden die maandenlang dood in huis liggen, sociale media als substituut voor persoonlijk contact, weinig animo voor mantelzorg. De toekomst voor Randstadbewoners is grijzer, dikker en eenzamer, voorspelt een sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Dat lag in de Middeleeuwen wel anders. Rurale gemeenschappen, waar mensen voor hun overleving zijn aangewezen op een klein kringetje, zijn noodzakelijkerwijs saamhorig. Daar is geen tekort aan mantelzorgers en bestaat geen eenzaamheidsproblematiek. Saamhorig en gezellig.

Maar zodra mensen een beetje extra geld hebben, willen ze niet meer met het hele gezin in hetzelfde bed in een éénkamerhut bivakkeren of de bevelen van hun (schoon)moeder opvolgen. Meer welvaart leidt per definitie tot meer privacy oftewel de vrijheid om af en toe te kunnen ontsnappen aan de medemens.