Op voorhand had ik weinig fiducie in het RTL-programma Project P (stop het pesten), waarover opwinding was ontstaan omdat er met verborgen camera’s werd gewerkt. Een middelbare school had een kort geding aangespannen om uitzending te voorkomen van de aflevering die daar was gemaakt. De schoolleiding vond dat de privacy van leerlingen werd geschonden. De uitspraak in dit kort geding moet nog komen, maar intussen is de serie al van start gegaan met andere voorbeelden die zich op andere scholen afspelen.
Ik kan me heel goed voorstellen dat scholen er niet op zitten te wachten dat een tv-zender, en nog wel een commerciële, zich stort op groepsdynamische problemen binnen een klas, zogenaamd om de reddende engel te spelen, maar intussen om smakelijke brokjes emo-tv uit te serveren aan een op leed belust publiek. Die dubbele agenda van misstanden aanpakken en massa-entertainment heeft iets hypocriets. Toch viel het programma me reuze mee. Hoewel er door verschillende betrokkenen tranen werden vergoten waar natuurlijk zorgvuldig op werd ingezoomd, werd het geen huilerig verhaal. De verborgen camera waarmee de gepeste jongen was uitgerust om te registreren wat er zich zoal voordeed, werkte verrassend effectief.
De crux van het geheel is de confrontatie van de klas met de opgenomen beelden en die hakken er stevig in. Ik herinner me een ander anti-pestprogramma op televisie van een paar jaar geleden, waarin ook pestslachtoffers de confrontatie met hun belagers aangingen. In dat terugblikkende format (een en ander had zich doorgaans jaren geleden afgespeeld) waren de traumatische herinneringen van het slachtoffer in scène gezet en nagespeeld door acteurs. Het pijnlijke hiervan was dat de voormalige daders zich in veel gevallen nauwelijks iets konden herinneren van hun kwalijke activiteiten en zeker niet dat hun slachtoffer het zo zwaar had opgenomen. Vanzelfsprekend toonden de ex-pestkoppen zich meer dan bereid excuses te maken (dat doe je, als er een camera op je gericht staat), maar het feit dat sommige daders geen benul hadden hoe gemeen ze zich hadden gedragen moet voor het slachtoffer extra beledigend zijn geweest. En van een excuus in de trant van ‘Sorry, het was nooit mijn bedoeling je te kwetsen’ knappen mensen zelden op.
Bij de verborgen-camerabeelden bestaat die ontsnappingsmogelijkheid niet, omdat ze sec laten zien wat er precies gebeurde tussen daders en slachtoffer. Niet dat de beelden voor zichzelf spreken. Elke afzonderlijke scène (gezichten netjes geblurd) is toch ook weer behoorlijk ambigu. Het weinig zachtzinnige duw- en trekwerk kan vallen onder het normale fysieke vertoon van tieners, vooral jongens onder elkaar. De verachtelijke kreten en beledigingen vallen ongetwijfeld onder het hoofdstuk geintjes of zijn althans zo bedoeld. Het is de opeenstapeling die de situatie perfide maakt. Op dat moment wordt ook duidelijk dat bijvoorbeeld een goed gesprek over een pestprobleem met een klas onder leiding van de mentor nooit hetzelfde inzicht teweeg kan brengen als een serie gecomprimeerde beelden. In een gesprek achteraf heeft iedereen de bril van zijn particuliere herinnering op, terwijl het samen kijken naar reële gebeurtenissen ervoor zorgt dat betrokkenen dezelfde bril krijgen opgezet: hier gebeurt iets ontoelaatbaars.
Het zijn altijd de anderen die pesten, jijzelf haalt hooguit een geintje uit.
De verborgen-camera-methode lijkt dus zo gek nog niet – om een concreet geval op te lossen ten minste. Het uitzenden op tv ervan voegt niets toe en zal er ook niet toe leiden dat andere kinderen of jongeren eens bij zichzelf bedenken dat zij misschien ook niet helemaal lekker bezig zijn in de omgang met klasgenoten op wie ze neerkijken. Pesters opereren per definitie in de geintjessfeer. De drang tot zelfrechtvaardiging is zo overheersend dat het eigen gedrag nooit als pestgedrag wordt geïnterpreteerd. Het zijn altijd de anderen die pesten, jijzelf haalt hooguit een geintje uit. Moet kunnen toch? Daarom zijn die op preventie gerichte, gesubsidieerde anti-pestprogramma’s aan dovemansoren gericht. De doelgroep definieert zichzelf niet als de doelgroep en de boodschap dringt niet door.
‘Project P’ heeft dezelfde impact als ‘Het familiediner’ van de EO: een slepende ruzie binnen een familie wordt met man en macht en camera’s opgelost. Missie geslaagd, fijn schouwspel, maar geen enkele familie zal ervan weerhouden worden om hun eigen vete te beginnen. Wat niet wegneemt dat er toch één pestslachtoffer gered wordt. Met dank aan Johnny de Mol.
0 reacties
Blijf op de hoogte, abonneer je op de RSS feed voor reacties op dit artikel.