Beste Beatrijs,
Waar komt toch de merkwaardige gewoonte vandaan om de overledene zelf toe te spreken op begrafenissen en crematies? Steeds vaker houden mensen toespraken in de jij-vorm. Dat gaat dan zo: ‘Piet, nu lig je hier, je was een rots in de branding, het zonnetje op de afdeling…’ Alsof Piet gefêteerd moet worden in plaats van het publiek gesticht. Maar de overledene kan niets meer horen en dit soort toneelstukjes staan me tegen.
Buitengesloten begrafenisganger
Beste Buitengesloten,
Sommige oudere echtparen spreken alleen nog met elkaar via de hond. ‘Weet je wat, Fido, als baasje het gras gaat maaien, zet vrouwtje een kopje thee.’ Het toespreken van de doden heeft in zijn gekunsteldheid daar wel iets van weg, want de herinneringen en anecdotes zijn wel degelijk voor de nabestaanden bedoeld, al doet de spreker alsof hij een intiem gesprek à deux voert. In een religieuze ambiance wenkt het hiernamaals en kunnen nabestaanden bidden tot een verlossende God. Bij seculiere begrafenissen hebben ze nog steeds de behoefte zich tot iets hogers te richten en dan komt men al snel bij de overledene zelf uit.
De mens is ongeneeslijk dualistisch. Het lichaam is dood, maar ergens daarboven zweeft de onsterfelijke ziel van de dierbare overledene en observeert alles, dus ook z’n eigen begrafenis. Het persoonlijk toespreken van de dode houdt deze illusie in stand. Een toespraak in de jij-vorm vervangt het gebed. Hoe goddelozer de cultuur, hoe meer onmachtige gebeden.
Ik vind het antwoord van Beatrijs merkwaardig en gekunsteld. Ga even in de schoenen staan van de nabestaande; de man, vrouw, zoon, dochter, vriend of collega.
Tussen het overlijden en de begrafenis zitten meestal maar een paar dagen. Op het geheel van een mensenleven is dat een korte tijd. Veel mensen zitten dan volop in de rouw en hebben tijd nodig om los te komen van de overledene. De rouwtoespraak is een van de laatste mogelijkheden om de overledene ‘en public’, persoonljk en rechtstreeks te adresseren, al is hij of zij dan wel dood. Dat is een normaal onderdeel van de rouwverwerking en heeft m.i. niets niets te maken met een toneelstukje. Bij een uitvaart hoort respect voor de overledene, maar misschien nog wel meer voor de nabestaanden….
Mijn vader is vroige week donderdag na een ernstige ziekte overleden. De crematieplechtigheid vind pas a.s. vrijdag plaats en dus 8 dagen langer. Deze lange periode geeft mij als zoon gelegenheid na te denken over zijn leven en op rustige wijze afscheid van hem te kunnen nemen. Ik ga iedere dag even bij hem kijken en kan dan persoonlijk afscheid van hem nemen. Ik raad iedereen aan een dergelijke periode aan te houden maar dat is uiteraard persoonlijk. Als oudste zoon heb ik een in memoriam geschreven en tijdens de plechtigheid uit te spreken. Ik richt mij dan tot de aanwezigen en benoem daarin ook mensen persoonlijk of in groepsverband. Op die wijze betrek je ook die mensen die om hem rouwen.
Misschien dat mensen op dat moment graag naar anderen toe willen laten weten hoeveel iemand voor die persoon betekent heeft. Het feit dat jij je hier kennelijk aan stoort zegt veel meer over jou dan over de mensen die dat doen!!
Op uitvaarten zie en hoor ik vaak sprekers zich richten naar de aanwezigen en dan zeggen: ´Martin, je was een fijne man en een goede collega.´ Martin ligt in ´n kist er naast. Hij zit niet tussen de familie en vrienden. Dat is onmogelijk. Nog erger vind ik wanneer de spreker zich tot de kist wendt. Je kunt beter tegen de aanwezigen OVER het leven dat je met hem of haar had spreken. Het is de realiteit dus geloofwaardiger.
Ik heb een reactie over het indirecte praten van sommige (oudere) echtparen. Dus niet over dit onderwerp: het toespreken van de overledene, sorry. Maar omdat ik moest lachen om de reactie van Beatrijs over het indirecte praten wil ik even mijn ervaring daarover melden:
Ik ben een tijdje huishoudelijk medewerkster geweest en toen ik tijdens een koffiepauze bij een mevrouw thuis werkte, zei ze tegen haar hondje: zo Fikkie, wij gaan naar buiten en Bella gaat weer verder werken ! Tja, ik ben er niet zo lang meer gebleven ….