Loket gesloten

Het einde van 32 jaar Rutgers Huizen

In de bloei van een organisatie ligt altijd het verval bestorven. Succes leidt tot uitbreiding en dan komt er een moment dat de core business overwoekerd raakt door frillies. Zo zijn de Rutgers Huizen aan hun eigen succes ten onder gegaan. De kerntaak van de in 1969 van de NVSH afgesplitste Rutgers Stichting was helder genoeg: het verschaffen van voorlichting en hulp op het gebied van geboorteregeling en seksualiteit. Aan individuen wel te verstaan. Dat laatste is zeer belangrijk, want het betekende dat er op 36 plaatsen in het land een loket bestond, waar mensen met problemen zich konden vervoegen. In de jaren zeventig, toen overal de vrije seks lokte maar de autoriteiten de slagboom nog gesloten hielden, konden tienermeisjes via de Rutgers Huizen veilig en anoniem de pil bemachtigen. Mensen konden er terecht voor geslachtsziekten. Ook de morning-after-pil en hulp voor abortus konden zonder hinderlijke bemoeienis van ouders of huisarts verkregen worden. Tot en met de jaren tachtig lagen de tarieven voor een consult tussen de f 10,- (voor jongeren en minvermogenden) en f 90,- (voor de rijken). Rijkssubsidie dekte verder 70 % van de kosten.

Uit de boedelscheiding met de NVSH had de Rutgers Stichting duidelijk de beste papieren meegenomen. De NVSH begon leden te verliezen zodra zij zich ging richten op efemere kwesties als de ideologie van de seksbeleving en randgroepseksualiteit; de Rutgers Stichting bespeelde het concrete terrein van de hulpverlening en voorlichting aan individuen. Klanten genoeg. Wel 100.000 consulten per jaar, waarvan de verdeling tussen anticonceptievragen en (de medische kant van) seksuele problemen ongeveer twee staat tot één was. Het bestaan van een dergelijke instelling was een voorbeeld van typisch Nederlandse progressiviteit. Terwijl er in maatschappelijk opzicht helemaal geen consensus bestond over delicate onderwerpen als seks voor en buiten het huwelijk of de legitimiteit van anticonceptie, werd er toch van overheidswege ingezien dat de problemen die zich voordeden op dit gebied maar beter niet genegeerd konden worden. De Rutgers Huizen hebben in hun pragmatische opzet een duidelijke plaats in de lange Nederlandse gedoog-traditie.

In de jaren tachtig begon de hulpvraag af te nemen. Moeders stuurden zelf hun tienerdochters naar de huisarts voor de pil. Abortus werd gelegaliseerd. Anticonceptie had niets gewaagds of buitenissigs meer. Het gedoog-aspect verdween. In 1991 vond de eerste inkrimpingsoperatie plaats. De vraag was inmiddels gezakt naar 60.000 consulten per jaar. 10 van de 36 Rutgers Huizen werden gesloten en er kwam een tariefsverhoging. Het jaar daarop, in 1992, werden er nog eens 19 loketten gesloten, zodat in de jaren negentig met slechts zeven vestigingen werd gedraaid.

Voortdurend is in het vorige decennium geknaagd aan het bestaansrecht van de Rutgers Huizen. Minister Borst wilde in 1994 (30.000 consulten) de zes miljoen gulden subsidie die naar de Rutgers Huizen ging terugbrengen tot f 800.000,-. Zij vond dat de instelling zichzelf overleefd had en dat de hulpvragen best door reguliere instanties als de huisarts en de Riagg’s behandeld konden worden. Voor zover de Rutgers Stichting overeind bleef, moest de aandacht verlegd worden van hulp naar voorlichting en preventie. Fusie met het NISSO (Nederlands Instituut voor Sociaal Seksuologisch Onderzoek) zorgde voor een toename van activiteiten op enquêtegebied, met het voorspelbare resultaat dat de behoefte aan voorlichting eindeloos is.

De nieuwe doelstellingen zijn vager en het effect veel moeilijker meetbaar. Terwijl de subsidiestroom opdroogde, probeerde de Rutgers Stichting zichzelf in stand te houden door in 1995 een commerciële weg in te slaan.Er werden business units opgericht, de gratis telefonische voorlichting werd vervangen door 06-lijnen à f 1,- per minuut, workshops en cursussen voor scholen en bedrijven over bijvoorbeeld seksuele intimidatie werden in prijs verhoogd, er werden geinige educatieve spelletjes ontwikkeld als de computerquiz Love Bytes. Uiteindelijk kon de Stichting zich niet duidelijk onderscheiden van de voorlichtingsactiviteiten op middelbare scholen met hun uitgebreide sekseducatie bij de basisvorming, noch van de puur commerciële aandacht voor seks in (tiener)tijdschriften en op tv. Die specialisatie moest wel mislukken. Daarnaast moest de Rutgers Stichting zich profileren op de doelgroepenmarkt, waarbij speciale aandacht uitging naar allochtonen, ouderen en gehandicapten.

Nederland heeft het laagste abortuspercentage ter wereld, ongetwijfeld mede dankzij de anticonceptie-inspanningen van de Rutgers Stichting. Sinds het begin van de bezuinigingen heeft de Stichting geprotesteerd en gewaarschuwd voor een stijging van zowel het aantal abortussen als van tienermoeders. Deze dreiging is slechts een klein beetje bewaarheid. De vroegere klanten van de Rutgers Huizen hebben hun weg naar huisarts of Riagg wel weten te vinden. Toch zijn de cijfers voor abortus en tienermoeders de laatste paar jaar iets gestegen. Die stijging komt grotendeels op het conto van allochtone meisjes en vrouwen (met name Antillianen), die als doelgroep kennelijk toch niet zo makkelijk bereikt kunnen worden als de autochtone vrouwen in de jaren zeventig. Hun problemen, en niet te vergeten de anti-westerse houding van vele allochtone jongens en mannen tegenover seks, zijn niet het soort problemen, waar een rationeel, op verheffing gericht, uit de gedoogcultuur voortkomend instituut als de Rutgers Stichting mee uit de voeten kan. Noch de loketgedachte, noch de speelse voorlichtingsactiviteiten lijken in dit krachtenveld erg effectief.

Alles wat de Rutgers Stichting deed kan in theorie door bestaande instellingen worden overgenomen. Maar het verlies van anonimiteit en efficiënte hulp voor mensen die de een of andere scheve schaats hebben gereden en liever geen bekende hulpverlener onder ogen komen zal worden gemist. En de seksuele problematiek onder allochtonen zal op een andere manier moeten worden aangepakt. Er blijft altijd behoefte aan nieuwe verheffingsinitiatieven.