Autonomie

Beatrijs Ritsema

Voor een heleboel problemen bestaat geen oplossing. Althans geen oplossing in juridische zin, zo eentje die voorziet in algemeen toepasbare procedures die het hele terrein bestrijken, voorzien van uitzonderingsclausules, artikelen sub bis, de hele mikmak om elk voorkomend geval correct af te handelen.

Euthanasie bij kinderen vanaf twaalf jaar (tot achttien neem ik aan) is zo’n probleem, wat maar beter niet geformaliseerd kan worden, omdat niemand daar beter van zal worden. De bedoeling is legalisering van het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt, in dit geval zeer ernstig zieke kinderen voor wie de dood onafwendbaar is. Het absurde van de voorgenomen wet is dat deze zich lijkt te concentreren op een belangentegenstelling tussen ouders en kinderen. Er is sprake van doodzieke kinderen, die geen zin meer hebben in het verlengen van hun lijdensweg aan de ene kant, tegenover ouders die hun kind ten koste van alles in leven willen houden. De autonomie van een hopeloos zieke weegt zwaarder dan de ouderlijke zeggenschap over dat kind. De wetgever creërt op die manier een uitzondering op de bestaande situatie van ouderlijke macht. Zoiets kun je doen als er sprake is van schreeuwend onrecht, maar belangrijker nog lijkt me de frequentie van voorkomende gevallen.

Neem bijvoorbeeld de zelfbeschikking van tieners met betrekking tot relatievorming. Vorige week werd een echtpaar gearresteerd dat hun 14-jarige dochter met geweld uit het huis van haar 30-jarige minnaar had gehaald, bij wie ze was ingetrokken. De ouders werden gearresteerd wegens het gebruik van geweld (tegen de minnaar), niet omdat ze hun kind terug naar huis haalden. Vanuit het oogpunt van autonomie en mensenrechten zou het verdedigbaar zijn de wet zodanig te veranderen dat kinderen vanaf hun geslachtsrijpheid hun eigen relaties mogen kiezen. Dan kun je daar alvast geen ruzie meer met je ouders over krijgen. De kans dat zo’n wet er ooit komt is minimaal. Niet alleen omdat de meeste mensen vinden dat ouders het beter weten dan tieners, maar ook omdat het in de praktijk niets zou uitmaken. Wet of geen wet, ouders zouden zich nog steeds bemoeien met de partnerkeuze van hun thuiswonende tieners en sommige verhoudingen met al hun kracht ontmoedigen. Ook al is de wet nu pro forma op de hand van ouders, de meeste ouders beseffen heel goed dat je veel kunt verbieden, maar dat tieners op een onbewaakt ogenblik alles aan hun laars kunnen lappen. Het lijkt dan ook raadzamer een strategie van pappen en nathouden te volgen, hier en daar een compromisje te sluiten, op iemands gemoed te werken, al die tijdopslorpende dingen te doen, die ertoe moeten leiden dat ouders en tieners toch min of meer op een lijn komen te zitten. De meeste gezinnen slagen hierin zonder dat er ongelukken gebeuren – een wetswijziging in de richting van meer autonomie voor tieners is dus niet nodig.

Het aantal kinderen dat in Nederland sterft aan een ongeneeslijke ziekte en een periode van uitzichtloos lijden doormaakt is heel klein. Misschien enige honderden per jaar. Van deze groep overweegt een aantal de een of andere vorm van actieve levensbeëindiging en een aantal doet dat niet. Van degenen die inderdaad op een gegeven ogenblik om euthanasie vragen, zal een niet onaanzienlijk deel de ouders op zijn of haar hand vinden, misschien niet onmiddellijk, maar anders wel een tijdje later, wanneer er verschillende gesprekken zijn gevoerd, ook met artsen, geestelijke raadslieden of andere vertrouwenspersonen.

De naderende dood van een kind is zo’n overweldigende situatie voor ouders dat het hele begrip ‘tegengestelde belangen’ niet meer van toepassing is. Er zullen zo weinig ouders zijn die hun eigen belang (wat dat dan ook moge zijn) laten prevaleren boven de lijdensbeëindigingswens van hun kind dat ten dode is opgeschreven, dat het niet de moeite loont daar een wet voor in elkaar te timmeren. Of die wet er nu wel of niet is, de betrokkenen, patiënt, ouders en artsen zullen toch gezamenlijk tot overeenstemming moeten zien te komen over wat de beste handelwijze is, gegeven de omstandigheden. Langzame opvoering van het morfinepeil gebeurt allang. Daar is geen wet voor nodig.