Totalitair

Beatrijs Ritsema

Een oude man zit in de tram. Hij heeft pech, want het is de verkeerde tram, eentje die vol zit met zingende en brullende voetbalsupporters. De oude man probeert een low profile te bewaren, maar ze krijgen hem in de gaten en beginnen hem te tergen: ‘Hé, ouwe lul! Ben jij voor Ajax?’ Als hij zwijgt, verandert het spreekkoor van ‘joden’ in ‘ouwe lul’. De groep host om hem heen.

De oude man brengt het er zowaar ongeschonden van af, gaat naar huis en schrijft een stukje over wat hem overkwam. Hij beschrijft nog een paar andere incidenten en knoopt, nu hij toch lekker bezig is, er meteen een hele analyse aan vast, die – het viel te verwachten – niet van cultuurpessimisme ontbloot is.

Wat moet een mens aan met een dergelijk stuk? Er zijn talloze reacties denkbaar. Je kunt ermee instemmen, je kunt kritiek hebben op de analyse, je kunt vinden dat de verkeerde verbanden worden gelegd, maar het valt onmogelijk te ontkennen dat het tramincident ‘erg’ is. Er is geen cultuur ter wereld te vinden, waarin het normaal is dat oude mensen door een horde idioten getart en bedreigd worden. Jonge mensen trouwens ook niet. Helemaal niemand, zelfs geen pedofiel, hoort door de een of andere horde bedreigd te worden.

Dat die dingen gebeuren, wil nog niet zeggen dat ze ook normaal zijn, noch in statistisch, noch in moreel opzicht. Toch was dat precies de reactie van Arnon Grunberg (in de Vpro-gids) op H.J.A. Hofland (want dat was natuurlijk de oude man in de tram, die van zijn perikelen verhaalde in Hollands Maandblad). Die reactie luidde: sukkel, waar maak je je druk over. Verslechtering van alles is de norm. Niets om je over te verbazen, niets om over in paniek te raken.

Hofland maakt zich zorgen over de beschaving. Grunberg schrijft niet te weten wat Hofland met ‘beschaving’ bedoelt. In plaats van dit woord in een woordenboek op te zoeken, geeft hij zijn eigen definitie: ‘Beschaving, dat is dat het Rode Kruis op bezoek komt en dat de leiding van het Lager beslist dat we een opera opvoeren.’ Beschaving is niets anders dan ‘een dekmantel voor slachtpartijen, crematoria en martelkamers.’ Ha, we zijn weer thuis. De holocaust, de zes miljoen, de kampen, de kapo’s.

Zou er nu nooit eens een discussie gevoerd kunnen worden zonder dat WO II er met de haren wordt bijgesleept? Asielzoekers, slachtoffers in de derde wereld, het lot van de indianen, het zijn allemaal illustraties van en verwijzingen naar de joden in WO II. Net zoals de ongerichte agressie in het openbaar vervoer tegen zomaar een willekeurig persoon.

Het maakt allemaal niets uit volgens Grunberg. In de Tweede Wereldoorlog werd je als jood opgepakt en in een concentratiekamp vermoord, tegenwoordig word je als oude man in de tram gemaltraiteerd door een horde hooligans. Niets nieuws onder de zon, zeur d’er niet over, de wereld ís een groot concentratiekamp.

Dit is het gelijk van de dood. Het gelijk van ‘waarom zou ik me aankleden, naar mijn werk gaan, mijn geliefde omarmen, mijn kat te eten geven, als we toch vroeg of laat liggen te rotten in ons graf?’ Het heeft inderdaad allemaal geen enkele zin.

Een meisje komt huilend thuis van school, omdat haar vriendinnetjes haar uitgelachen en vernederd hebben. Vader Grunberg: ‘Ja kind, zo zit het leven in elkaar. De mens is de mens een wolf. Je kunt er maar beter zo vroeg mogelijk aan wennen dat iedereen eropuit is je onder de grond te schoffelen.’

Iemand krijgt een hartaanval. Grunberg: ‘Wees blij, kanker is nog veel erger.’ Iemand z’n huis brandt af. Grunberg: ‘Ach, in de oorlog moest je je medegevangenen vergassen.’ Een oude man wordt uitgejouwd in de tram. Grunberg: ‘Zo werkt het in de beschaving.’

Dit is pure Orwelliaanse newspeak. Door het uitzonderlijke te bombarderen tot de norm zelf perverteert hij de wereld. Iets wat gebeurt kan nooit meer ‘erg’ zijn, omdat het erge normaal is. En beschaving is slechts een handige techniek voor efficiëntere slachtpartijen, zoals alle slimme en geblaseerde mensen dienen te weten.

In dit claustrofobisch universum moet iedereen die zich ergens zorgen over maakt zijn bek houden. Wie het waagt te spreken, wordt neergesabeld met de zes miljoen. Dit is een vorm van totalitair denken die leidt tot de volgende zes miljoen.