Het nut van werk

Beatrijs Ritsema

Ondanks de krapte op de arbeidsmarkt met zijn tienduizenden onvervulbare vacatures op zowel hoog- als laaggeschoold niveau sluipen de Wao-cijfers weer in de richting van de miljoen, treden werkenden vanaf hun 50ste in snel tempo uit en worden vrouwen in de bijstand nog steeds vrijgehouden. Over deze laatste groep gooide het kabinet laatst een klein balletje op. Zou het misschien niet raadzaam zijn alleenstaande moeders te verplichten aan het werk te gaan? Ook degenen met kinderen onder de vijf? Voor 24 uur per week, meer niet. Kinderopvang werd gegarandeerd.

De protesten tegen het voorstel van staatssecretaris Verstand waren veel heftiger dan ik verwacht had. Ik heb natuurlijk wel stukken gelezen van mensen die het een goed idee vonden, maar de indruk overheerst dat dit plan het politiek niet zal halen. De Pvda en het CDA vinden het zielig voor de bijstandsmoeders, daar komt het op neer.

Persoonlijk zie ik niets in arbeidsplicht. Een van de redenen waarom ik niet gecharmeerd was van de slogan 'werk, werk, werk’ was dat ik het onnodig vind mensen die over andere bronnen van inkomsten beschikken tot werken te dwingen. Het is duidelijk dat een echtpaar met allebei een volledige baan niet erg meer aan de kinderen toekomt. Die zorg wordt vervolgens uitbesteed en je kunt je afvragen of dat wel zo leuk is voor de kinderen. In de praktijk komt deze opzet dan ook maar weinig voor – de meeste gezinnen bestaan uit zogenaamde anderhalfverdieners. Verder heb je ook nog een substantieel deel van de gezinnen, waar de vrouw helemaal geen betaald werk verricht, maar zich wijdt aan de kinderen, het huishouden (en verder de tennisclub, dan wel allerhande vrijwilligerswerk). Nederland is zo’n rijk land, de inkomens liggen zo hoog, dat een modaal verdienend gezin het zich nog steeds kan permitteren dat een van de twee (meestal de vrouw) geen geld binnenbrengt, maar zich anderszins inzet voor de goede zaak (of zich vermaakt). In dit soort alleenverdienende gezinnen wordt wat meer op voordeelaanbiedingen gelet, ze gaan niet drie keer per jaar met vakantie, maar er heerst in ieder geval een onthaaste sfeer.

Het thuisvrouwschap is een respectabele manier van je leven inrichten, die niet onder doet voor welke vorm van betaalde arbeid dan ook. Er zit één weerhaakje aan: de afspraak drijft op liefde. Loopt deze spaak, dan verdwijnen de inkomsten met de man achter de horizon. Vandaar alle terechte druk op meisjes om een opleiding af te maken.

Vrouwen hebben een grote keuzevrijheid: ze kunnen volledig werken, in deeltijd, thuisvrouw zijn en als er iets misgaat, is daar altijd nog de bijstand. Een ding begrijp ik niet: waarom mag de overheid niet proberen de financiële lasten van de bijstand voor alleenstaande moeders terug te dringen? Vanzelfsprekend gaat de kassa open als een zeventienjarige een baby krijgt – we willen als maatschappij niet dat het kind verhongert of verkommert. Afgezien daarvan blijft het krijgen van een kind in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de ouders en niet van de maatschappij. Iedereen die kinderen krijgt denkt er van tevoren over na of er geld en ruimte voor is. De maatschappij draagt een steentje bij door kinderbijslag, zwangerschapsverlof, onderwijs en opvang, maar verder moeten ouders toch zelf het een en ander aan geld verdienen puur voor de fysieke overleving van het kind. Waarom zou een alleenstaande moeder daar totaal van vrijgepleit worden? Alsof zij er alleen maar is voor het psychisch welbevinden van de kleine. Ouderschap is meer dan alleen liefkozen & opvoeden & gezellig naar de kinderboerderij. Het is ook heel elementair zorgen voor brood op de plank. Duizenden jaren hebben ouders precies dat gedaan en kostte dat zoveel moeite dat ze aan liefdevolle uitwisselingen vaak nauwelijks toekwamen.

Waarom is het nu zo’n mensonterende gedachte om aan moeders in de bijstand te vragen om voor een gedeelte de financiële verantwoordelijkheid voor hun kind op zich te nemen? Het is niet de schuld van de belastingbetaler geweest dat zij op jonge leeftijd zwanger raakten (ze hadden abortus kunnen plegen). Het is ook niet de schuld van de belastingbetaler dat huwelijken en relaties mislukken en dat vaders (vaak met instemming van hun ex-vrouwen) weigeren voor hun kinderen te betalen. Waarom moet de overheid kritiekloos opdraaien voor de kosten van ongehuwd moederschap en echtscheiding?

Van meedogenloos de arbeidsmarkt opgejaagd worden is bovendien geen sprake.Het enige wat Verstand wil is dat gezonde alleenstaande moeders gedurende 24 uur per week een tegenprestatie leveren voor de van de staat genoten inkomsten. Ongetwijfeld is dit hele plan (met begeleiding van het arbeidsbureau en gratis kinderopvang) veel duurder dan eenvoudigweg de bijstandmoeders van geld voorzien, maar het gaat om het principe. In dit geval luidt het principe dat, voor zover maar enigszins mogelijk, ouders voor hun eigen kinderen zorgen. In financiële zin bedoel ik, hetgeen inhoudt dat ook alles op alles wordt gezet om de vaders te dwingen tot alimentatie van hun kinderen, of het nu weigerachtige ex-echtgenoten betreft of zich louter tot impregnatie beperkende losse vriendjes.

In de discussie over de tewerkstelling van bijstandsmoeders overheerste de tegenstelling werk/zorg. Alsof dit twee elkaar uitsluitende begrippen zijn. Zodra bijstandmoeders een baantje als schoenverkoper nemen voor drie dagen per week, worden hun zorgtaken ondermijnd, dat is ongeveer de gedachte. Na aftrek van slaap zit een alleenstaande moeder ongeveer 100 uur per week bij haar kind – als ze drie dagen werkt wordt dat gereduceerd tot 75 uur. Tijd genoeg voor liefde, opvoeding, samen eten en het bijbrengen van waarden en normen, lijkt me.

De werkelijkheid is intussen dat geen enkele moeder, ook niet de thuisvrouw met gefortuneerde echtgenoot, de hele dag in een-op-een-contact met haar kind doorbrengt. Elke moeder heeft lucht nodig, anders word je gillende gek. Drie dagen per week in de crèche kan niet slecht zijn voor de moeder-kind relatie, omdat er nog vier hele dagen overblijven om samen aan te tuttelen. Het kind verliest niets en de moeder wint alleen maar met een part time baantje. Ze wint eigenwaarde (ik zorg zelf voor het levensonderhoud van mijn kind) en daardoor aanzien. Ze verbreedt haar horizon en de basis wordt gelegd voor echte onafhankelijkheid. Bovendien vergroot ze haar kansen om potentiële echtgenoten tegen te komen. Als werkend persoon vis je in een betere vijver dan als bijstandsmoeder.