Schoonheid

Beatrijs Ritsema

In sommige cafés en restaurants hangen spiegels met de bedoeling een ruimtelijke effect te suggereren, maar ik krijg het er juist benauwd van. De eigen reflectie heeft een zuigende werking en ik merk dan dat ik om de paar minuten een heimelijke blik op mezelf werp. Niet om te controleren of mijn haar goed zit, maar gewoon uit narcisme. Ik wil helemaal niet naar mezelf kijken, maar toch kan ik het niet nalaten en dat leidt af van het gezelschap.

Een spiegel vertelt je je plaats op de lijn van lelijk naar mooi. Als daarin geen rangorde bestond, zou de spiegel zelf overbodig zijn. Schoonheid is begeerlijk; wie ermee begiftigd is, heeft in allerlei opzichten de wind meer mee dan iemand die lelijk is. Toch is het niet een kwestie van hoe meer, hoe beter. Bij het doorbladeren van modetijdschriften bijvoorbeeld had ik nooit in de gaten dat een en dezelfde persoon meerdere keren voorkwam (met steeds andere kleren aan). Die gezichten leken zoveel op elkaar dat het evengoed twee of drie als vijftig verschillende vrouwen konden zijn. Een tijdje geleden las ik een stukje over een onderzoek naar wat voor gezicht als universeel mooi werd beschouwd. Allerlei mensen, jong en oud, uit verschillende landen moesten foto's van vrouwen beoordelen op mooiheid. En wat kwam eruit als ideaal? Een montagefoto, opgebouwd uit stukjes en beetjes van tientallen vrouwen! Een volstrekt symmetrisch gezicht, waar de kleinste dissonant uit weggefilterd was. Perfectie blijkt neer te komen op het meest gemiddelde van het gemiddelde. Geen wonder dat ik al die modellen niet uit elkaar kon houden. Hun schoonheid is zowel te gepolijst als te middelmatig om zich in het geheugen vast te hechten.

Volgens Naomi Wolf, schrijfster van The Beauty Myth, wordt de terreur van het schoonheidsideaal voor vrouwen steeds erger. Plastische chirurgie, anorexia nervosa, minderwaardigheidsgevoelens zijn de gevolgen van de strikte normen die op dit gebied heersen, en er vallen doden bij. Zij schetst een treurig beeld van vrouwen die zich uithongeren, zich suf joggen, kapitalen uitgeven aan vochtinbrengende cremes en corrigerende borstoperaties, om maar te zwijgen van liposuctie, allemaal gedreven door de platina norm van schoonheid en jeugdigheid. Het is ontzettend zielig en een grof schandaal, maar tegelijk bekruipt me het gevoel dat Naomi Wolf vrouwen wel heel erg in de richting schuift van willoze slachtlammeren van een gewetenloze grootmacht (de cosmetica-industrie? armlastige plastisch-chirurgen? mannen in het algemeen?) Als vrouwen echt in zulke grote aantallen zich zo stom zouden gedragen, had ik weinig hoop voor de toekomst van het feminisme.

De regels van de schoonheid zitten ook geraffineerder in elkaar dan alleen de plicht tot een mooi en goed geproportioneerd lichaam. Als het uit een potje komt, is het al verdacht. De facelift-techniek mag dan aardig geperfectioneerd zijn, het blijft een wanhoopskreet, zo'n gladgestreken gezicht boven een schildpadnek. Facelifts haal je er altijd uit, net zoals toupetjes en valse nagels. Grote kunstborsten hebben een lagere status dan kleine echte. Daarom is een borstvergrotende operatie altijd met veel geheimzinnigheid omgeven, alsof zo iemand de zaak oplicht, wat ook eigenlijk zo is, al is het voornamelijk zichzelf.

Vrouwen weten dit maar al te goed. Niet voor niets hoort de aantijging dat iets 'niet echt' is tot de gemenere wapens in het elkaar achter de rug afkatten: 'dat bruin komt van de zonnebank, die borsten/haarkleur/ogenkleur heeft ze niet van zichzelf, die gespierde slankheid komt door twintig uur per week in een fitnesscentrum en thuis een astronautendieet, dat zie je aan die afgetrainde kop'. Hoe meer energie er in het uiterlijk wordt gestoken, hoe meer erom gegniffeld wordt, zelfs als het resultaat benijdenswaardig is.

Met het streven naar perfectie op het gebied van uiterlijk wordt het tegendeel van het beoogde bereikt. Als het lukt is het de schoonheid van dertien uit een dozijn, als het mislukt is het larmoyant. De meeste vrouwen hebben wel andere dingen aan hun hoofd.