Automatische piloot

Beatrijs Ritsema

De vakterm luidt (c) late adopter (l) en het is duidelijk dat ik er zo een ben. Late adopters gaan pas op iets nieuws over, als zowat iedereen al over de streep is. Een cd-speler aanschaffen bijvoorbeeld of het gebruik van de geldautomaat. Toen deze werd geïntroduceerd een jaar of tien geleden, kreeg elke rekeninghouder een pincode en een pasje, waarmee uit de muur geld getrokken kon worden. De early adopters haastten zich meteen naar een van de, toen nog schaarse, geldautomaten, maar ik deed het nog wekenlang op de oude manier: naar het postkantoor met een kas-cheque, wachten in de rij voor het loket, enzovoort. Met rationaliteit heeft deze instelling niets te maken (een geldautomaat is veel handiger, zoals ik ontdekte, toen ik het eindelijk maar eens probeerde), het is een kwestie van sloomheid.

De bijbehorende mentaliteit is die van de conservatief: wantrouwen tegen nieuwlichterij, gepaard aan een sluimerend puritanisme. Van dat puritanisme werd ik me bewust, toen we een paar jaar geleden naar Washington verhuisden en een huis betrokken waar een afwasmachine stond. Het duurde maanden voor dat apparaat in vol bedrijf kwam, omdat ik de houding had van: ach, zo'n afwasje van tien minuten, daar draai ik m'n hand niet voor om. Maar als er bezoekers hadden meegegeten, was het toch wel makkelijk en langzamerhand begon ik hem meer te gebruiken tot het punt waarop ik niets meer met de hand afwaste, behalve dan de pannen, want die worden anders niet goed schoon.

En nu kun je niet meer zonder, roepen de early adopters triomfantelijk, en dat is waar, net zo min als ik de computer nog zou willen opgeven, hoewel ik me jarenlang uitstekend gered heb met mijn draagbare baby Hermes typemachine. Voor het omschakelen naar nieuwe apparatuur moet eerst de geestelijke luiheid overwonnen worden, die het complement is van een efficiënte manier van doen. Zoals mensen die te dik zijn er onbewust voor zorgen dat ze geen beweging teveel hoeven uit te voeren (je ziet ze nooit vier keer op en neer naar de keuken rennen, nee, ze nemen alles tegelijk mee, zodat ze niet meer hoeven op te staan, als ze eenmaal zitten), zo hebben efficiënte mensen, geheel volgens de wet van de remmende voorsprong, een verschrikkelijke hekel aan het doorbreken van hun routines. Ze hebben de bestaande gang van zaken maximaal geperfectioneerd en elke verandering betekent een (tijdelijke) terugval in efficiëntie. Wie heel goed met twee vingers kan typen, krijg je niet meer zo ver om het met tien te leren, omdat dat in de aanloopfase heel langzaam gaat.

Steeds beter begin ik het cliché te doorgronden van de oude mensen aan wie je niets nieuws meer kunt slijten. Alle handelingen van het dagelijkse leven doen ze op de automatische piloot en elke als verbetering bedoelde verandering betekent een aanval op dit geoliede systeem.

Hoewel het op het financiële vlak voordelen heeft om een late adopter te zijn – computers, videorecorders, draagbare telefoons kun je beter laat dan vroeg aanschaffen -, vond ik toch dat ik mijn geestelijke luiheid wat actiever moest bestrijden om niet voortijdig in de groep der totaal verkalkten terecht te komen. Ik besloot de oven schoon te maken. Een vervelend werkje dat uitnodigt tot uitstellen. Maar deze geavanceerde oven was voorzien van een snufje, waarbij je alleen maar op een knop hoefde te drukken en dan werd alles vanzelf schoon. Iets dat me met het grootste wantrouwen vervulde, maar ik zette me erover heen en drukte op de knop. Geruime tijd gebeurde er niets, totdat zich een gemene stank begon te verbreiden door het huis. Ik probeerde het deurtje open te maken om te zien wat zich afspeelde, maar de zaak was vergrendeld. Wel ontsnapten er zware walmen. Weer wat later zag ik door het donkere glas een onmiskenbare vuurgloed. Voor de zekerheid zette ik een emmer water klaar. Toen de cyclus eindelijk tot een eind kwam en de vergrendeling zichzelf ophief, was de oven inderdaad schoon, behalve dan de plekken waar zich te veel vet had verzameld. Die hadden vlam gevat en een nog veel viezere zwarte roetaanslag achtergelaten. Ik had eerst zelf de oven moeten schoonmaken, voordat ik hem zichzelf kon laten schoonmaken!

Zelfreinigende ovens zijn vooralsnog te hoog gegrepen, maar de strijd tegen geestelijke luiheid geef ik niet op. Voornemen voor het nieuwe jaar: het leren programmeren van de video.