Geven en nemen

Beatrijs Ritsema

De verbijstering van Diekstra, zoals die van hem afstraalde tijdens het interview in het programma Buitenhof, leek me oprecht. Hier zat een man die vanuit een wolkenloze hemel ineens een partij modder over zich heen had gekregen – niet iemand die gesnapt was met z'n hand in de koektrommel. Hij was duidelijk overstuur, maar niet bijzonder beschaamd.

Nu is het ook inderdaad schokkend, als je in de hoogste versnelling met veel succes je rondjes in het self-help parcours draait en van het ene op het andere ogenblik geconfronteerd wordt met kriteria die normaal gesproken gelden voor kunst en wetenschap. De self-help wereld is een even druk bedrijf als die van de kunst en die van de wetenschap, met z'n eigen idolen en best-sellende producten, maar het genre heeft andere wetten. Een kunstproduct, laten we zeggen een roman, streeft originaliteit na, zo niet in thematiek dan toch in ieder geval in persoonlijke uitwerking, en een wetenschappelijk product moet het hebben van objectief toetsbare waarheid. In de self-help wereld spelen originaliteit en waarheid een ondergeschikte rol, daar gaat het om 'mensen een hart onder de riem steken', wat iets heel anders is.

De slechte verhouding tussen wetenschap en self-help laat zich illustreren door een willekeurig onderwerp te nemen en te vergelijken wat de beide disciplines erover te melden hebben. Ouderdom bijvoorbeeld hangt objectief aantoonbaar samen met kwaaltjes, vreselijke ziektes, versukkeling op alle fronten en verhoogde kans op overlijden. Dit is een gezond-verstand-waarheid, maar ook een statistische waarheid. Tegelijk is het een onverteerbare waarheid die bijgevolg niet thuis hoort in het domein van de self-help. Als je in die sector over ouderdom leest, gaat het altijd over groeien naar nieuwe vergezichten, verrijking van het innerlijk leven, de uitdaging om van je beperkingen je kracht te maken, enzovoort. De boodschap moet noodzakelijkerwijs een positieve lading hebben.

Het opgelegd positieve betekent overigens niet dat het alleen maar onzin is. Op persoonlijk niveau worden er wel degelijk 'waarheden' overgedragen. Wie oud is en eenzaam kan maar beter zich aansluiten bij een wandelclub, dan in zijn leunstoel zwelgen in de treurigheid van de oude dag. Alle self-help gidsen delen verstandige tips uit per strekkende meter. Originaliteit in de adviezen strekt hierbij niet tot voordeel. Er vindt in de geschiedenis van de self-help beweging dan ook een enorme recycling van ideeën en adviezen plaats. Hoe je te weer te stellen tegen (niet-klinische) depressie? Het rijtje 'schrijf een brief naar je oude tante, ga de keukenkastjes uitsoppen, bezoek een museum waar je nooit eerder was, ga elke dag een half uur hardlopen' figureert al honderd jaar in alle mogelijke variaties in alle mogelijke self-help boeken en daarvoor zeiden pastoor en dominee het tegen hun biechtelingen.

Maar Diekstra's probleem is niet zozeer recycling als wel regelrecht kopiëren. Had hij alleen maar geparafraseerd, dan was niemand iets opgevallen, zoals ook elke liefdesscène in de bouquetreeks een parafrase vormt van de bedscène uit een ander deeltje. Zelfs zijn autobiografie had hij letterlijk overgeschreven van de man door wie hij zich had laten inspireren. Ter verdedeging van Diekstra kan opgemerkt worden dat de betreffende alinea (ik had een eenzame jeugd, mijn ouders begrepen me niet, ik bedacht hoe iedereen spijt zou hebben als ik zelfmoord zou plegen) het beter zou doen als horoscoop voor een willekeurige tiener dan als autobiografie van een individu, maar letterlijk overschrijven blijft een absurde handelwijze.

Zelf gaf hij als verklaring dat hij te zeer een man met een missie was om bij dit soort details stil te blijven staan. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen: de self-help gidsen inclusief het therapeutendom richten zich tot de gedeukten onder ons om ze weer op te lappen. Zij houden zich niet bezig met wat moreel goed of slecht is, want dat zijn vlottende begrippen, afhankelijk van de contekst. Natuurlijk is diefstal slecht, maar een brood stelen om een hongerige te voeden? Daar denk je niet eens over na, dat doe je gewoon! Wanneer deze getherapeutiseerde blik gecombineerd wordt met een self-help klassieker als 'het leven is geven en nemen', dan kan de balans wel eens doorslaan naar 'teveel nemen'.